شرایط دریافت نحله
همانطور که زن و شوهر نسبت به یکدیگر در زمان بروز اختلافات و تصمیم برای جدایی وظایف حقوقی دارند، در طول زندگی مشترک نیز حقوقی هم برای آنها در نظر گرفته شده است. یکی از حقوقی که برای زن براساس قانون در نظر گرفته شده است ، نحله است.
نحله یکی از حقوقی است که در دین اسلام و به تبع آن در قانون مدنی آن برای زن در زندگی مشترک درنظر گرفته است و مستند شرعی و دینی آن آیه چهارم سوره نساء می‌باشد .
زن به واسطه ازدواج، از یک سری حقوق مالی و غیر مالی برخوردار می‌گردد. حقوق مالی زن عبارتند از مهریه، نفقه، اجرت المثل، نحله و هر آن چیزی که ممکن است مرد به عنوان شرط ضمن پذیرفته باشد.
در لغت به معنی بخشش و در اصطلاح حقوقی، مبلغی است که دادگاه بر طبق شرایطی تعیین می‌کند که مرد باید به زن بپردازد. نحله یک حق مالی است که بر عهده شوهر قرار دارد و تنها در شرایط خاصی به زن تعلق می‌گیرد.
در قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق بند ب تبصره ۶ که نسخ نشده است چنین آمده است: « با توجه به سنوات زندگی مشترک و نوع کارهایی که زوجه در خانه شوهر انجام داده و تربیت فرزندان بر اساس وسع مالی زوج، دادگاه مبلغی را از باب بخشش (دریافت نحله) برای زوجه تعیین می‌نماید و مرد باید آن را بپردازد. »
به همین دلیل اگر مرد بخواهد همسر خود را طلاق دهد، زوجه می‌تواند با توجه به سال‌های زندگی مشترک برای همه فعالیت‌هایی که در منزل زوج انجام داده، با در نظر گرفتن وضعیت مالی مرد دستمزد بگیرد.
در وهله اول شاید به نظر برسد که چون نحله یک نوع بخشش و هدیه می‌باشد و در عرف این‌گونه است که خود شخص هدیه‌دهنده مبلغ وکیفیت هدیه را مشخص می‌کند، در پرداخت نحله هم همین شرایط باشد که خود زوج مشخص نماید که چه میزان مبلغی را می‌خواهد از باب هدیه به همسرش در زمان طلاق پرداخت نماید. در صورتی که طبق قانون این‌گونه نیست.
مرد نمی‌تواند قبل از تعیین مبلغ نحله توسط قاضی دادگاه، مبلغی خود خواسته را به عنوان نحله بپردازد بلکه باید قاضی با توجه به زمان زندگی مشترک، کارهای زوجه و وسع مالی مرد مبلغ و مقدار نحله را تعیین کند. به طور کلی اگر عدم سازش و دادخواست طلاق از جانب زن باشد، امکان دریافت نحله وجود ندارد. همچنین در صورتی که زن اجرت المثل را دریافت کرده باشد، امکان گرفتن نحله وجود ندارد.
از آنجایی که نحله به معنای بخشش هست، زوجه تنها زمانی می‌تواند در طلاق توافقی مبلغی به عنوان نحله از زوج خود دریافت کند که برسر این موضوع توافقی صورت گرفته باشد. این توافق امکان دارد در هنگام عقد نکاح یا در موقع جدایی انجام شود.
به زنی که از شوهر خود تمکین نکند؛ زن ناشزه گفته می‌شود. به دلیل نشوز و عدم تمکین برخی از حقوق مالی زن از جمله نفقه و اجرت المثل ایام زوجیت از بین می‌رود. شوهر ابتدا باید ناشزه بودن زن را در دادگاه ثابت کند. با این حال تحت شرایطی امکان دارد که نحله حتی با وجود نشوز به زن تعلق بگیرد.
اجرت المثل: حق الزحمه کارهایی است که زن در منزل شوهرش انجام داده اما وظیفه ای در خصوص انجام آن ها نداشته است . در این حالت زن مستحق دریافت اجرت المثل می‌باشد مگر آنکه قصد انجام رایگان این کارها را داشته باشد که اثبات این موضوع بر عهده شوهر است.
نحله: همانطور که آن را تعریف کردیم در واقع یک بخشش از جانب شوهر بوده و لازم نیست حتما زن بابت دریافت آن کاری انجام داده باشد ، به نوعی این یک بخشش بلاعوض است.
- تنها زمانی نحله به زن تعلق می‌گیرد که امکان تعلق گرفتن اجرت المثل وجود نداشته باشد . بنابراین در صورتی که اجرت المثل به زن تعلق گرفته باشد ، دیگر نوبت به پرداخت نحله نمی‌رسد.
به عبارت دیگر نحله و اجرتالمثل هر دو جز حقوق مالی هستند و زن تنها مستحق یکی از آنها خواهد بود و در نتیجه اگر به پرداخت نحله حکم داده شود، اجرتالمثل به او تعلق نخواهد گرفت.
- شباهت نحله و اجرت المثل، هر دو در زمان طلاق از طرف مرد و بدون عذر موجه به زن تعلق می‌گیرد.
- شباهت دیگر، قبل از اجرای صیغه طلاق می‌توان نسبت به دریافت این حقوق اقدام کرد و لازم نیست که بعد از طلاق پرداخت شود.
- از شباهت نحله و اجرتالمثل، هردو در صورتی قابل مطالبه هستند که دادخواست طلاق از سوی زن نبوده باشد.
- تفاوت نحله و اجرت المثل در آن است که میزان اجرت المثل را کارشناس تعیین می‌کند در صورتی که برای تعیین نحله نیازی به نظر کارشناس نبوده و قاضی با توجه به وسع مالی زوج و سال‌های زندگی و موارد دیگر مقدار آن را تعیین می‌کند.
نحله چیست؟
در لغت به معنی بخشش و در اصطلاح حقوقی، مبلغی است که دادگاه بر طبق شرایطی تعیین می‌کند که مرد باید به زن بپردازد. نحله یک حق مالی است که بر عهده شوهر قرار دارد و تنها در شرایط خاصی به زن تعلق می‌گیرد.
در قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق بند ب تبصره ۶ که نسخ نشده است چنین آمده است: « با توجه به سنوات زندگی مشترک و نوع کارهایی که زوجه در خانه شوهر انجام داده و تربیت فرزندان بر اساس وسع مالی زوج، دادگاه مبلغی را از باب بخشش (دریافت نحله) برای زوجه تعیین می‌نماید و مرد باید آن را بپردازد. »
به همین دلیل اگر مرد بخواهد همسر خود را طلاق دهد، زوجه می‌تواند با توجه به سال‌های زندگی مشترک برای همه فعالیت‌هایی که در منزل زوج انجام داده، با در نظر گرفتن وضعیت مالی مرد دستمزد بگیرد.
تعیین مقدار نحله
در وهله اول شاید به نظر برسد که چون نحله یک نوع بخشش و هدیه می‌باشد و در عرف این‌گونه است که خود شخص هدیه‌دهنده مبلغ وکیفیت هدیه را مشخص می‌کند، در پرداخت نحله هم همین شرایط باشد که خود زوج مشخص نماید که چه میزان مبلغی را می‌خواهد از باب هدیه به همسرش در زمان طلاق پرداخت نماید. در صورتی که طبق قانون این‌گونه نیست.
مرد نمی‌تواند قبل از تعیین مبلغ نحله توسط قاضی دادگاه، مبلغی خود خواسته را به عنوان نحله بپردازد بلکه باید قاضی با توجه به زمان زندگی مشترک، کارهای زوجه و وسع مالی مرد مبلغ و مقدار نحله را تعیین کند. به طور کلی اگر عدم سازش و دادخواست طلاق از جانب زن باشد، امکان دریافت نحله وجود ندارد. همچنین در صورتی که زن اجرت المثل را دریافت کرده باشد، امکان گرفتن نحله وجود ندارد.
نحله در طلاق توافقی
از آنجایی که نحله به معنای بخشش هست، زوجه تنها زمانی می‌تواند در طلاق توافقی مبلغی به عنوان نحله از زوج خود دریافت کند که برسر این موضوع توافقی صورت گرفته باشد. این توافق امکان دارد در هنگام عقد نکاح یا در موقع جدایی انجام شود.
به زن ناشزه نحله تعلق می‌گیرد؟
به زنی که از شوهر خود تمکین نکند؛ زن ناشزه گفته می‌شود. به دلیل نشوز و عدم تمکین برخی از حقوق مالی زن از جمله نفقه و اجرت المثل ایام زوجیت از بین می‌رود. شوهر ابتدا باید ناشزه بودن زن را در دادگاه ثابت کند. با این حال تحت شرایطی امکان دارد که نحله حتی با وجود نشوز به زن تعلق بگیرد.
شباهت و تفاوت نحله و اجرت المثل
اجرت المثل: حق الزحمه کارهایی است که زن در منزل شوهرش انجام داده اما وظیفه ای در خصوص انجام آن ها نداشته است . در این حالت زن مستحق دریافت اجرت المثل می‌باشد مگر آنکه قصد انجام رایگان این کارها را داشته باشد که اثبات این موضوع بر عهده شوهر است.
نحله: همانطور که آن را تعریف کردیم در واقع یک بخشش از جانب شوهر بوده و لازم نیست حتما زن بابت دریافت آن کاری انجام داده باشد ، به نوعی این یک بخشش بلاعوض است.
- تنها زمانی نحله به زن تعلق می‌گیرد که امکان تعلق گرفتن اجرت المثل وجود نداشته باشد . بنابراین در صورتی که اجرت المثل به زن تعلق گرفته باشد ، دیگر نوبت به پرداخت نحله نمی‌رسد.
به عبارت دیگر نحله و اجرتالمثل هر دو جز حقوق مالی هستند و زن تنها مستحق یکی از آنها خواهد بود و در نتیجه اگر به پرداخت نحله حکم داده شود، اجرتالمثل به او تعلق نخواهد گرفت.
- شباهت نحله و اجرت المثل، هر دو در زمان طلاق از طرف مرد و بدون عذر موجه به زن تعلق می‌گیرد.
- شباهت دیگر، قبل از اجرای صیغه طلاق می‌توان نسبت به دریافت این حقوق اقدام کرد و لازم نیست که بعد از طلاق پرداخت شود.
- از شباهت نحله و اجرتالمثل، هردو در صورتی قابل مطالبه هستند که دادخواست طلاق از سوی زن نبوده باشد.
- تفاوت نحله و اجرت المثل در آن است که میزان اجرت المثل را کارشناس تعیین می‌کند در صورتی که برای تعیین نحله نیازی به نظر کارشناس نبوده و قاضی با توجه به وسع مالی زوج و سال‌های زندگی و موارد دیگر مقدار آن را تعیین می‌کند.
قانون دریافت نحله
• طلاق به درخواست زوجه نباشد .
نحله در صورتی پرداخت می‌شود که زوج خواهان جدایی باشد و اگر زوجه درخواست طلاق دهد، نمی‌تواند اجرتالمثل و نحله دریافت کند. نحله زمانی در نظر گرفته می‌شود که زوج بدون دلیل موجه و قانع‌کننده زندگی مشترک را ترک کند و نتواند ثابت کند که علت طلاق دادن زوجه‌اش، ناشی از تخلف زوجه از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار وی بوده است و همسر خود را طلاق دهد. به عبارت دیگر قانون‌گذار نحله را برای حمایت از زوجه در نظر گرفته است.
• تا قبل از دادخواست طلاق از جانب زوج، امکان مطالبه نحله وجود ندارد.
زن در زمان زندگی مشترک نمی‌تواند خواستار دریافت نحله شود. دادگاه با توجه به مواردی مانند سال‌های زندگی مشترک، شغل زوج و زوجه و شرایط مالی زوج، میزان نحله را معین می‌نماید.
• نحله با اجرت المثل قابل جمع نیست.
یعنی اجرت المثل نباید به زن تعلق بگیرد، اگر اجرت المثل به هر دلیلی به زوجه تعلق بگیرد دادگاه نمی‌تواند برای زن نحله نیز تعیین کند. زوجه می‌تواند برای دریافت نحله و یا اجرتالمثل، به دادگاه دادخواست ارائه کند. در صورتی که زن از انجام وظایف زناشویی کوتاهی کرده کرده باشد، دیگر نحله به زن تعلق نمی‌گیرد .
• تعیین مقدار نحله نیازی به نظر کارشناس ندارد
در تعیین نحله بر خلاف اجرت المثل نیازی به کارشناسی نیست و مبلغ را قاضی دادگاه با توجه به سنوات زندگی مشترک و کارهای که زوجه انجام داده است و خصوصا تمکن و وسع مرد تعیین می کند.
زمان رسيدگي و ارائه دادخواست نحله
محکمه دادگاه به استناد ماده واحده قانون تفسیر تبصره‌های ۳ و ۶ قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب تشخیص مصلحت نظام، در حین صدور حکم طلاق، میزان نحله را هم تعیین و به پرداخت آن حکم می‌کند، . كه تمام حقوق زوجه نسبت به زوج اعم از نفقه و جهيزيه و مهر و غير آن (كه اجرت المثل خدمات زوجه و نحله كه در تبصره ۶ آمده نيز از حقوق زوجه است) بايد قبل از اجراي صيغه طلاق به زوجه تأديه شود و در حقيقت تبصره ۶ مصداق براي تبصره ۳ تعيين مي كند ، و مكمل آن است.
درخواست نحله كه در اين تبصره آمده پس از اجراي صيغه طلاق با درخواست مجدد زوجه از دادگاه رسيدگي و حكم داده مي‌شود و رسيدگي به آنها قبل از اجراي صيغه طلاق وجهه قانوني ندارد.
منظور از كلمه «پس از طلاق»؛ پس از احراز عدم امكان سازش توسط دادگاه است.
دادگاه صالح رسیدگی به موضوع نحله
زوجه باید برای دریافت نحله از طریق دفتر خدمات قضایی دادخواست بدهد. دادگاه صالح برای رسیدگی به موضوع نحله دادگاه محل زندگی مشترک زوجین می‌باشد. پس از آن دادگاه تاریخی را جهت رسیدگی به موضوع، تعیین می‌کند و طرفین باید در تاریخ مذکور در دادگاه حاضر شوند.
زوجه با کمک وکیل خانواده حق‌گرا اگر در این جلسه اثبات نماید که زوج برای انجام کارهای خارج از وظیفه‌ی زوجه به او دستور می‌داده و او را مجبور می‌کرده است که در صورت اثبات این موضوع زوجه مستحق دریافت اجرتالمثل خواهد شد. در غیر این صورت فقط برای انجام وظایف زناشویی دادگاه با بررسی پرونده مبلغی را برای نحله تعیین می‌کند، مرد موظف است آن را به زن پرداخت کند.
وکیل دریافت نحله
با بررسی مفاد قانونی متوجه خواهیم شد که قانون گذار، این حق را برای زوجه تعیین نموده که می‌تواند همانند حق دریافت مهریه و نفقه، در ایام زوجیت، چنانچه شرایط قانونی راجع به دریافت اجرت المثل فراهم بوده باشد و زوجه بتواند قصد عدم تبرع خود را نسبت به کارهایی که حسب قانون جزو وظایف قانونی او نبوده و صرفا به دستور زوج آن را انجام داده باشد، خواهان دریافت حق خودش از زوج بوده باشد. اما در رابطه با نحله بر خلاف سایر حقوق مالی، همان گونه که اشاره کردیم تنها در شرایطی مقدور بوده که زوج اقدام به قطع رابطه نکاح با همسر خود بنماید، دادگاه در جهت حمایت از زوجه در این شرایط او را مستحق دریافت نحله نموده است.
در قانون اصل بر این است که همه کارها باید اجرت داشته باشد و اگر امری مجانی است باید ثابت شود. بر همین اساس فعالیت زنان در منزل اگر خارج از حدود وظایف شرعی و به اجبار شوهر باشد، اجرت خواهد داشت. البته برخی مردم و حتی قضات بر این عقیده‌اند که آنچه که زنان در منزل در طول زندگی انجام می‌دهند لطف آن‌هاست و اجرت ندارد. در نتیجه اثبات اینکه زن مستحق دریافت نحله است عموما به سادگی امکان‌پذیر نیست. بهتر است قبل از ارائه دادخواست برای دریافت نحله، حتما با وکیل دفتر حقوقی حق‌گرا مشورت کنید.
با توجه به پیچیدگی‌های مربوط به موضوع طلاق و به ویژه تعیین تکلیف درباره حقوق مالی زوجه در هنگام طلاق، بهترین شیوه برای کسب اطلاعات و راهنمایی لازم در این زمینه، مشاوره با یک وکیل طلاق مجرب و استفاده از مهارت و تجربه او در پیشبرد مراحل طلاق و دریافت حق و حقوق زوجه است.
