از آنجایی که انسان ها در زمان حیات با یکدیگر در تعامل می باشند، آثار حقوقی مختلفی مانند انحصار وراثت نیز در روابط آنها بوجود میآید.
انحصار وراثت و آثار آن نه تنها در زمان حیات افراد، بلکه بعد از فوت آنها نیز همچنان ادامه دارد. به این شکل که هرگاه شخصی از دنیا میرود میبایست تکلیف مایملک (دارایی) و همچنین میزان حقوق ورثه و حتی چگونگی اجرای وصیتنامهاش مشخص گردد.
یکی از موارد مهم در این میان تشریفات دادرسی، صدور گواهی انحصار وراثت مربوطه محصوب میشود.
راي تعيين تکليف ميراث هرکس پس از فوت، ابتدا بايد ورثه را مشخص کرد. رسيدگي به اين امر از سوي مرجع قانوني و با رعايت تشريفات مقرر در قانون را (انحصار وراثت) و راي صادر شده را (تصديق يا گواهي انحصار وراثت)میگویند.
در تمامی مراحل انحصار وراثت از ابتدا که تنظیم و قرائت وصیت نامه تا تقسیم اموال داشتن مشاور حقوقی یا وکیل به شما در تسریع این امر کمک میکند. درخواست کتبي انحصار وراثت مشتمل بر نام، مشخصات کامل و اقامتگاه متقاضي، متوفي و همه ورثه و نسبت هر يک از ورثه با متوفي بايد به همراه مدارک مربوطه به شوراي حل اختلاف ارائه شود.
۱- شناسنامه و گواهی فوت متوفی
پس از فوت متوفی و تایید پزشک مربوطه، مراتب توسط اداره ثبت احوال ثبت، شناسنامه متوفی باطل و گواهی فوت صادر می گردد. ارائه اصل گواهی فوت و کپی آن به دادگاه نیز الزامی میباشد.
۲ - استشهادیه محضری
اسامی تمام وراث می بایست در فرم مخصوصی که توسط دادگاه در اختیار متقاضیان قرار می گیرد نوشته و توسط دو نفر از اشخاصی که وراث و متوفی را می شناسند امضا شود و امضای افراد فوق نیز می بایست توسط یکی از دفاتر اسناد رسمی تایید و گواهی مربوطه به دادگاه ارائه گردد.
۳ -رسید گواهی مالیاتی - مالیات بر ارث
وراث می بایست پس از فوت متوفی، لیست کلیه اموال و دارایی های منقول و غیرمنقول او را به اداره دارایی حوزه محل سکونت متوفی ارائه کنند و رسید آن را دریافت نموده، همراه مدارک دیگر به دادگاه تقدیم نمایند.
۴ - کپی مصدق شناسنامه وراث
متقاضی انحصار وراثت می بایست علاوه بر شناسنامه خود، کپی مصدق شناسنامه وراث دیگر را نیز تهیه و به دادگاه تقدیم نماید. ارائه اصل شناسنامه ها جهت کنترل توسط مدیر دفتر دادگاه الزامی می باشد.
۵- وصیتنامه - در صورتی که وجود داشته باشد.
۶ - دادخواست
رسيدگي به دعاوي درباره احوال شخصيه ايرانيان غير شيعه، زرتشتي، کليمي يا مسيحي در هر مورد بر اساس قواعد همان کيش و آيين انجام مي شود بنابراين در صورتي که متوفي از اقليت هاي مذهبي باشد نظر مرجع مذهبي مربوطه درباره تقسيم ماترک بايد همراه درخواست ارائه شود.
پس از آماده نمودن مدارک فوق الذکر می بایست دادخواستی مشابه الگوی ارائه شده تنظیم گردد و همراه با مدارک یاد شده به دادگاه ارائه گردد.
• در صورتی که در زمان فوت نطفه ای منعقد شده باشد، جنین نیز جزو وراث قرار می گیرد و میبایست در دادخواست مربوط قید شود.
• در تصدیق انحصار وراثت به درخواست ورثه، دادگاه سهم هر یک از ورثه را معین می نماید.
• در صورتی که برای محجور، قیم معین نشده، دادستان می تواند به نام محجور به درخواست تصدیق انحصار وراثت اعتراض نماید.
• در صورتی که بهای ترکه بیش از ۲۰ میلیون ریال نباشد، دادگاه بدون انتشار آگهی به ادله درخواست کننده رسیدگی و درخواست صدور گواهی حصر وراثت را حسب اقتضای دلایل، قبول یا رد می کند.
• در مورد وراث روستائیان، در صورتی که بهای ترکه بیش از ۳۰ میلیون ریال باشد، فقط به الصاق آگهی برای یک بار و در یک روز در معابر و اماکن عمومی روستای محل اقامت متوفی اکتفا خواهد شد.
• رای دادگاه دایر بر درخواست تصدیق قابل پژوهش و فرجام است.
در این راستا، هرگاه در نتیجه فوت شخصی، مالی از متوفی به ورثه برسد، وراث یا نماینده قانونی آنها موظفند ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ فوت متوفی، به سازمان امور مالیاتی محل سکونت مرحوم یا مرحومه مراجعه و با ارائه اسناد مربوطه، صورت اموال و بدهی های وی را در اظهارنامه مخصوص مالیات بر ارث گزارش نمایند.
بدین صورت، پس از تشکیل پرونده متوفی، گواهینامه تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث صادر و به ورثه داده میشود. این گواهینامه یکی از مدارک لازم برای درخواست گواهی حصر وراثت از شورای حل اختلاف میباشد. در این گواهی، اسامی وراث قانونی اعلام و میزان سهم الارث هر یک از آنها مشخص می گردد.
البته هم اکنون، لازمه گرفتن گواهی انحصار وراثت، گواهی مالیاتی نمیباشد و اگر هم گواهی مالیات بر ارث تنظیم نشده باشد میتوان برای گرفتن گواهی حصر وراثت اقدام کرد.
پس از تکمیل اظهارنامه، کلیه اموال منقول و غیرمنقول متوفی به نرخ روز توسط ماموران تشخیص مالیات قیمت گذاری میشوند و کلیه بدهیهای متوفی مانند وامها، مهریه و غیره از آن کسر میشود. پس از آن با توجه به سهم الارث هر یک از وراث مالیات بر ارث به نسبت محاسبه میشود.
از کجا مي توان درخواست صدور گواهي انحصار وراثت را دریافت کرد
براي صدور گواهي انحصار وراثت بايد به شوراي حل اختلاف آخرين محل اقامت دائمي متوفي مراجعه کرد. ليکن بايد توجه کرد که رسيدگي به دعاوي درباره اصل و نسب، وصيت، توليت يا وقف که ممکن است پس از فوت متوفي ايجاد شود کماکان در صلاحيت دادگاه هاي عمومي است و چنين دعاوي حتي با توافق طرفين قابليت طرح در شوراي حل اختلاف را ندارد.
معمولا يک يا چند تن از ورثه درخواست صدور گواهي انحصار وراثت مي کنند، ليکن هر ذي نفعي از قبيل طلبکار متوفي يا ورثه، کسي که متوفي به نفع او وصيت کرده (موصي له) يا کسي که از سوي متوفي مامور اجراي وصيت شده است (وصي) مي توانند درخواست صدور گواهي انحصار وراثت کنند. مخالفت يا همکاري نکردن يک يا چند تن از ورثه به هر دليلي که باشد مانع رسيدگي و صدور گواهي انحصار وراثت نيست.