انواع حبس در قوانین ایران
نحوه شکایت از صاحب خانه
مرداد ۱۱, ۱۴۰۳
وکیل آزادی مشروط
مرداد ۱۱, ۱۴۰۳
برای تعلیق و یا کم کردن مدت زمان انواع حبس نیاز به مشاوره با وکیل حقوقی حق‌گرا دارید. حبس به معنای محدود کردن آزادی شخص برخلاف میل و انتخاب خود است. در ایران انواع مختلفی از حبس در قانون تعریف شده است.
حبس گاها به هر دلیلی خواه توسط مقامات دولتی یا توسط شخصی که بدون داشتن اختصارات قانونی عمل می‌کند صادر شود. در مورد دوم «حبس کاذب یا حبس غیرقانونی» به آن اطلاق می‌شود. حکم به محکومیت افراد به حبس را دارا بوده ومشخصات وی یا مامور اعزام محکوم نیز برای زندان شناخته شده باشد تا از ورود غیر اقنون افراد به زندان یا توقیف غیر قانونی واشتباهی اجتناب گردد.
حبس گاها به هر دلیلی خواه توسط مقامات دولتی یا توسط شخصی که بدون داشتن اختصارات قانونی عمل می‌کند صادر شود. در مورد دوم «حبس کاذب یا حبس غیرقانونی» به آن اطلاق می‌شود. حکم به محکومیت افراد به حبس را دارا بوده ومشخصات وی یا مامور اعزام محکوم نیز برای زندان شناخته شده باشد تا از ورود غیر اقنون افراد به زندان یا توقیف غیر قانونی واشتباهی اجتناب گردد.
انواع مجازات
حد به مجازات‌هایی از قبیل شلاق، حبس، حبس ابد، اعدام، سنگسار و تبعید گفته می‌شود که نوع و میزان آن در شرع مشخص شده است. برای مثال استعمال مشروبات الکلی (شُرب خَمر) جرمی است که دارای مجازات از نوع حد یعنی هشتاد ضربه شلاق است. علاوه بر اینکه میزان و نوع مجازات حدی در شرع مشخص شده است، موجبات اِعمال این نوع مجازات نیز در شریعت اسلامی احصاء شده است؛ یعنی به‌طور مشخص تعیین شده است که فرد در صورت ارتکاب چه نوع رفتاری با این نوع مجازات‌ها روبه‌رو خواهد شد و نمی‌توان جز برای آنچه که مشخص شده است، این مجازات‌ها را اعمال کرد.
تعزیر به مجازات‌هایی از قبیل حبس، جزای نقدی و شلاق گفته می‌شود که میزان و نوع آن در شرع مشخص نشده است بلکه حاکم (یعنی قانون‌گذار) حسب مورد نوع و میزان آن را تعیین می‌کند. یک نکته مهم در خصوص این نوع مجازات آن است که میزان مجازات تعزیری نمی‌تواند از مجازات‌های حدی بیشتر باشد.
انواع جرائم و مجازات
مجازات جنایت از قرار ذیل است:
۱ - اعدام.
۲ - حبس مؤبد با اعمال شاقه.
۳ - حبس موقت با اعمال شاقه.
۴ - حبس مجرد.
۵ - تبعید.
۶ - محرومیت از حقوق اجتماعی.
حبس
در ادبیات کیفری به زبان فرسی دو لفظ زدان و حبس برای نشان دادن مفهوم مجازات سالب آزادی به عنوان مجازات بیش ازهمه مرسوم است. در ادبیات کیفری، علاوه بر این دو واژه گاهی اوقات نیز از لفظ سجن وندامتگاه استفاده می‌شود. زندان یا ندامتگاه در زبان فارسی اسم محلی است که محکومین به مجازات سالب آزادی در آن نگهداری می‌شوند و مسامحتا به محل نگهداری هر دو دسته محکومین و متهمین هم گفته می‌شود وشاید از این جهت که زندانی در زندان از کرده خود نادم و پیشمان می‌شود به این محل ندامتگاه نیز گفته‌اند.
حبس در فارسی به هر دو معنای مصدری یعنی کیفر سالب آزادی و محل نگهداری محکوم به چنین کیفری یعنی معادل زندان به کار می‌رود. در عربی به زندان محبس گفته می‌شود گر چه کاربرد واژه «حبس» به جای «محبس» درعربی نیز معمول است. واژه سخن در هر دو زبان عربی و فارسی به معنای زندان یعنی محل اعمال کیفر سلب آزادی است.
انواع مختلف حبس در قوانین ایران
● حبس معمول:
حبس معمول یکی از انواع حبس است که به طور عمومی برای مجازات جرایم مورد استفاده قرار می‌گیرد. مدت زمان حبس معمول می‌تواند متناسب با جرم ارتکاب شده و توسط دادگاه تعیین شود.
● حبس مؤبد:
قرارداد حق انتفاع به طور نامحدود و همیشگی می‌باشد و اگر به امور عام المنفعه و خیریه اختصاص داده شده باشد، تابع احکام وقف خواهد بود
● حبس با اعمال شاقه:
این نوع حبس و عمال شاقه محکومین به حبس با مشقت باید راجع به امور عام‌المنفعه باشد. اعمال شاقه محکومین به حبس با مشقت باید حتما در امور عام‌المنفعه انجام شود.
● حبس مجرد:
به این نوع حبس، زندان انفرادی نیز می‌گویند. نوعی زندان است که در آن زندانی هیچ گونه تماسی با دیگران مگر با کارکنان زندان ندارد. گاهی از زندان انفرادی برای محافظت از شخص در برابر آسیب‌هایی که ممکن است به خود وارد کند، استفاده می‌شود و گاهی به عنوان تنبیه یا مجازات تخطی از مقررات زندان استفاده می‌شود.
● حبس مطلق:
اگر حق انتفاع به طور مطلق و بدون قید مدت به کسی داده شود، آن را حبس مطلق می‌گویند و این حق تا فوت مالک خواهد بود مگر اینکه مالک قبل از فوت خود رجوع نماید، بنابراین در این نوع از حق انتفاع بر خلاف اقسام دیگر، مالک حق رجوع دارد و همواره می‌تواند قرارداد حق انتفاع را بر هم زند و در اصطلاح گفته می‌شود که حبس مطلق عقد جائز است و طرفین هر وقت که مایل باشند می‌توانند آن را بر هم بزنند.
● حبس تأدیبی :
حبس موقت با اعمال شاقه از سه سال کمتر و از پانزده سال بیشتر نخواهد بود. مدت حبس مجرد از دو تا ده سال است. مدت تبعید از سه سال کمتر و از پانزده سال بیشتر نخواهد بود. مدت حبس تأدیبی از هشت روز الی سه سال است. (ماده 12 قانون مجازات عمومی)
حبس تأدیبی به مجازات حبسی اشاره دارد که به منظور تادیب و ترسیم مرتکب جرم و همچنین اصلاح و تربیت وی استفاده می‌شود. این نوع حبس معمولاً به صورت مشروط صادر می‌شود و شرایطی مانند عدم ارتکاب جرم در طول مدت حبس را در بر می‌گیرد.
● حبس تعزیری:
حبس تعزیری یکی از مجازات‌های تعزیری است که میزان آن در شرع مشخص نشده است و تعیین میزان آن با قانون‌گذار است اما در هر صورت، میزان آن نباید از مجازات‌های حدی بیشتر باشد. در میان مجازات‌های حدی فقط یک نوع حبس وجود دارد که عبارت است از حبس ابد.
حبس تعزیری به مجازات حبسی اطلاق می‌شود که به منظور تعزیر و تادیب فرد مرتکب جرم و اصلاح رفتار او استفاده می‌شود. این نوع حبس معمولاً برای مدت کوتاه‌تری نسبت به حبس معمول تعیین می‌شود.
برای نمونه یکی از مجازات‌های جرم محاربه، حبس ابد است؛ یعنی افرادی که با در دست گرفتن سلاح و با قصد ایجاد ترس و وحشت در میان مردم امنیت جامعه را برهم می‌ریزند، مرتکب جرم محاربه شده‌اند و طبق قانون، قاضی می‌تواند آنها را به حبس ابد محکوم کند. بر این اساس میزان حبس تعزیری باید کمتر از حبس ابد باشد و حبس ابد نمی‌تواند به عنوان حبس تعزیری درنظر گرفته شود.
برای مثال طبق ماده‌ی ۷۱۴ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، هرگاه راننده در اثر بی‌احتیاطی موجب قتل غیرعمدیِ فرد دیگری شود، به شش ماه تا سه سال حبس محکوم می‌شود. در این مورد که حبس از انواع حبس‌های تعزیری است، قاضی می‌تواند فرد را یا به شش ماه حبس، یا سه سال حبس یا برای مدتی میان این دو مثلا دو سال محکوم کند اما نمی‌تواند او را به بیش از سه سال یا کمتر از شش ماه حبس محکوم کند.
● حبس احتیاطی:
حبس احتیاطی به مجازات حبسی اشاره دارد که قبل از صدور حکم قطعی توسط دادگاه اجرا می‌شود. این حبس به منظور محافظت از اموال، جان بشر، جلوگیری از فرار و یا خطری دیگر استفاده می‌شود و پس از صدور حکم قطعی ممکن است به حبس معمول تبدیل شود.
● حبس تعلیقی:
حبس تعلیقی، به حبسی گفته می‌شود که قاضی، در شرایطی مجازات حبسی که برای متهم در نظر گرفته شده است را معلق می‌کند به این صورت که اگر مجرم، در زمان معینی جرمی مرتکب نشود، محکومیت، در مورد او اجرا نخواهد شد.
در حبس تعلیقی، برای آن که قاضی بتواند، حکم را معلق کند، شرایط ویژه‌ای لازم است. همچنین، اگر متهم در هنگام حکم تعلیق مرتکب جرم دیگری بشود، علاوه بر مجازات تعیین شده، به مجازات تعلیق شده نیز محکوم می‌گردد. بنابراین، با توجه به این موضوع که حبس تعلیقی دارای شرایط و احکام ویژه‌ای است، لازم است که این نوع از مجازات بررسی شود.
زمانی که فرد، به مجازات حبس تعزیری محکوم می‌شود، ممکن است بنا به شرایط موجود و تصمیم قاضی دادگاه، تمام یا بخشی از مجازات، تعلیق شود. بنابراین، زمانی که فردی، طبق قانون، محکوم بوده و مجازات تعیین شده برای او حبس است، اما بنا به تشخیص قاضی، حبس او برای مدتی، معلق شده و اجرا نمی‌شود، به این وضعیت، حبس تعلیقی می‌گویند.
● حبس مشروط:
حبس مشروط به مجازات حبسی اشاره دارد که به صورت مشروط تعیین می‌شود. در این حالت، فرد محکوم به حبس می‌تواند با رعایت شرایطی مشخص، مانند عدم ارتکاب جرم در طول مدت حبس، از اجرای حبس در موقعیتی خاص مستثنی شود.
● حبس ابد:
حبس ابد به مجازات حبسی اشاره دارد که بدون تعیین مدت زمان مشخص تحمل می‌شود. در این حالت، فرد محکوم به حبس تا پایان عمر خود در زندان باقی می‌ماند.
آتار و مزایا حبس تعزیری
«هر حبسی غیر از حبس ابد، حبس تعزیری است» حبس تعزیری به عنوان یکی از مجازات‌های تعزیری همه‌ی احکام این قسم مجازات‌ها را دارد.
• تعویق صدور حکم
طبق ماده‌ی ۴۰ قانون مجازات اسلامی در صورتی که حبس، تعزیری بوده و میزان آن دو سال یا کمتر از دو سال باشد با وجود برخی شرایط، قاضی می‌تواند برای مدت ۶ ماه تا ۲ سال صدور حکم را به تعویق بیندازد و در این مدت، به جای زندانی کردن فرد برای وی اموری همچون انجام فعالیت‌های حرفه‌ای خاص تعیین کند و پس از سپری شدن مدت مقرر و براساس پای‌بندی فرد مجرم به دستورات دادگاه، برای فرد حکم صادر کند که در این صورت اگر فرد به تمامی‌ِ دستورات دادگاه در این مدت عمل کرده باشد، امکان این را دارد که از همه‌ی مجازات حبس به طور کلی معاف شود. در این حالت حبس این فرد حبس تعزیری است و با توجه به اینکه صدور حکم حبس وی به تعویق افتاده است، به این نوع از حبس تعزیری، «حبس تعویقی» گفته می‌شود.
• تعلیق اجرای مجازات
طبق ماده‌ی ۴۱ قانون مجازات اسلامی در برخی از جرایم در صورتی که مجازات تعیین شده برای یک جرم، حبس تعزیری بوده و میزان آن ۱۵ سال یا کمتر از ۱۵ سال باشد، قاضی می‌تواند پس از صدور حکم و در صورت وجود شرایطی که قانون‌گذار تعیین کرده است، اجرای تمام حبس یا قسمتی از آن را برای مدت یک تا پنج سال معلق نماید. پس از تعلیق اجرای حبس تعزیری، فرد مجرم به جای زندانی شدن، آزاد می‌شود و اگر در مدت تعلیق اجرای حبس مرتکب جرم دیگری نشود، این محکومیت از پیشینه‌ی کیفری فرد پاک می‌شود. در این حالت به این نوع حبس تعزیری، «حبس تعلیقی» گفته می‌شود.
• مجازات‌های جایگزین حبس
به موجب ماده‌ی ۶۴ قانون مجازات اسلامی افرادی که در جرایم عمدی به یک سال یا کمتر از یک سال حبس تعزیری محکوم می‌شوند، به مجازات‌های جایگزین از قبیل جزای نقدی و انجام خدمات عمومی رایگان محکوم می‌شوند. این جایگزین‌های حبس صرفا در مورد حبس تعزیری اعمال می‌شوند.
انواع حبس کیفری
- ابد
کیفر بزه‌کاران ذیل حبس ابد است:
الف. کسی که فردی را نگه داشته و دیگری او را کشته است.
ب. کسی که فرمان به قتل دیگری داده و مأمور، او را کشته است.
مباشر در قتل نیز قصاص می‌شود؛ حتی بنا بر مشهور اگر بر قتل اکراه شده باشدج. کسی که دو بار حد سرقت بر او جاری شده و برای بار سوم دزدی کرده است.
د. زن مرتد در صورتی که از ارتداد خود توبه نکند.
- موقّت
مهم‌ترین موارد حبس موقت عبارت است از:
الف. خودداری زوج از رجوع و هم‌بستر شدن و یا طلاق دادن همسر، در صورتی که سوگند خورده باشد با او هم‌بستر نشود. حاکم شرع زوج را به زندان می‌افکند و در خوردن و آشامیدن بر او سخت می‌گیرد تا به یکی از دو کار گردن نهد. ب. بده‌کاری که به رغم توانایی بر ادای دین از پرداخت آن خودداری می‌ورزد، حاکم می‌تواند او را به زندان افکند و بر او سخت بگیرد تا بدهی‌اش را بپردازد یا اموالش را بفروشد و بین طلب‌کاران تقسیم کند و در فرض ادّعای اعسار اگر نتواند ادّعای خود را ثابت کند، زندانی می‌شود تا آن را ثابت نماید.
ج. در کفالت کسی از دیگری، مکفول له می‌تواند از کفیل بخواهد جهت ادای حق، مکفول را احضار کند و در صورت خودداری وی از این کار، می‌تواند از حاکم بخواهد او را به زندان افکند تا مکفول را تحویل دهد یا خود، حق را بپردازد. د. در اقرار اگر مُقِرّ به چیزی مبهم اقرار نماید، حاکم وی را به تفسیر آن ملزم می‌کند و بنا بر قول مشهور در صورت امتناع از تفسیر، او را تا تبیین آن به زندان می‌افکند.
ه. به گفته برخی، اگر ولی مقتول نابالغ یا دیوانه باشد، قاتل تا زمان بلوغ کودک یا برطرف شدن دیوانگی مجنون، زندانی می‌شود و ولی آنان حقّ استیفای قصاص ندارد.
موارد حبس تعزیری
این نوع مجازات دارای مصادیق فراوانی است. از جمله این مصادیق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حبس در جرایم علیه اموال: مثل کلاهبرداری، خیانت در اموال، تخریب اموال، صدور چک بلامحل و تحرق اموال
حبس در جرایم علیه اشخاص: مثل اهانت و توهین، قذف (نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر)، نشر اکاذیب و انتشار عکس اشخاص بدون رضایت
حبس در جرایم علیه امنیت: مثل جاسوسی، تخریب اموال عمومی و تخریب اموال اشخاص
درجات هشتگانه حبس تعزیری
در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، مطابق با نوع و شدت جرمی که مجرم مرتکب شده است، از ۸ نوع حبس تعزیری نام برده شده است. در واقع باید گفت که به جز حبس ابد، هر نوع حبسی، حبس تعزیری محسوب می‌شود. هشت درجه حساب تعزیری به ترتیب عبارتند از:
حبس بیش از ۲۵ سال
حبس بیش از ۱۵ تا ۲۵ سال
حبس بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال
حبس بیش از ۵ تا ۱۰ سال
حبس بیش از ۲ تا ۵ سال
حبس بیش از ۶ ماه تا ۲ سال
حبس از ۹۱ روز تا ۶ ماه
حبس تا ۳ ماه
شرایط تبدیل حبس تعزیری به حبس تعلیقی
در رابطه با حبس تعزیری لازم است بدانید که فقط در نوع درجه سه تا هشت این نوع مجازت امکان تعلیق حبس وجود دارد. به این صورت که دادگاه می‌تواند در صورت وجود شرایط مقرر برای تعویق صدور حکم، اجرای تمام یا قسمتی از مجازات را از ۱ تا ۵ سال معلق کند.
دادستان یا قاضی اجرای احکام کیفری نیز پس از اجرای یک سوم مجازات می‌تواند از دادگاه صادرکننده حکم قطعی، تقاضای تعلیق نماید. همچنین محکوم می‌تواند پس از تحمل یک سوم مجازات، در صورت داشتن شرایط قانونی، از دادستان یا قاضی اجرای احکام کیفری تقاضای تعلیق نماید.
حبس‌های تعزیری غیرقابل تعلیق
مجازات‌های تعزیری درجه سه تا هشت در باره‌ای از جرائم قابل تعلیق نیست و اجرا خواهد شد. این جرائم عبارتند از:
جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور، خرابکاری در تأسیسات آب، برق، گاز، نفت و مخابرات
جرائم سازمان‌یافته، سرقت مسلحانه یا مقرون به آزار، آدم‌ربایی و اسیدپاشی
قدرت‌نمایی و ایجاد مزاحمت با چاقو یا هر نوع اسلحه دیگر، جرائم علیه عفت عمومی، تشکیل یا اداره مراکز فساد و فحشا
قاچاق عمده مواد مخدر یا روانگردان، مشروبات الکلی و سلاح و مهمات و قاچاق انسان
تعزیر بدل از قصاص نفس، معاونت در قتل عمدی و محاربه و افساد فی الارض
جرائم اقتصادی، با موضوع جرم بیش از صد میلیون ریال
وثیقه برای حبس تعزیری
قرار دادن وثیقه برای حبس تعزیری می تواند دارای یک سری از شرایط متفاوت و گوناگون باشد. اما نکته مهم در خصوص وثیقه آن است که حتما باید مقدار وثیقه قرار گرفته برای حبس تعزیری متناسب با جرم فرد و همچنین صلاح دید قاضی باشد.
ممكن است فرايند بازداشت سند يا توقيف مال يا ارزيابی مال معرفی شده به عنوان وثیقه چند روز به طول بی انجامد كه در اين مدت علی القاعده تا زمان بازداشت سند يا توقيف مال ، زندانی در حبس خواهد بود .اگر وثیقه مال منقول باشد ، باید به نحو مناسب توقيف گردد .
