در بسیاری از کشورها کار فرجام‌خواهی بر عهده دیوان عالی کشور است. کار دادگاه فرجام، نگریستن به تصمیمات دادگاه‌های پژوهشی و تعیین سازگاری این تصمیمات با قانون است. دادگاه فرجام نگهبان یگانگی رویه دادرسی است و از نظر انتظامی بر دستگاه قضایی نظارت دارد. همچنین در برخی کشورها امکان فرجام‌خواهی رأی در «دادگاه خاص فرجام نهایی» نیز وجود دارد. این امر می‌تواند به دلیل پیدا شدن یک مدرک جدید در پرونده‌ای که پیش‌تر بسته شده بوده‌است، انجام شود.

فرجام خواهی

فرجام‌خواهی به معنی درخواست رسیدگی دوباره به یک پرونده کیفری یا حقوقی است و دادگاه فَرجام یا دیوان تمیز دادگاهی است که عمدتاً به فرجام‌خواهی رأی‌های صادر شده توسط یکی از دادگاه‌های عمومی یا تجدید نظر کشوری رسیدگی می‌کند. معنی لغوی فرجام، پایان، انتها و سرانجام می‌باشد. در اصطلاح حقوقی، فرجام خواهی، اعاده دادرسی و اعتراض به رای دادگاه بدوی یا تجدید نظر می‌باشد.
فرجام خواهی حقوقی، از طرق فوق العاده اعتراض به آرای قطعی صادره از دادگاه است و فقط، در صورت وجود جهات و موارد قانونی، نظیر مغایر بودن رای با شرع بین یا صدور آن، از دادگاه فاقد صلاحیت ذاتی، با ارسال دادخواست از طریق دفاتر خدمات قضایی به دادگاه صادر کننده رای، جهت ارسال به دیوان عالی کشور، میسر است.
اعتراض به رأی تجدید نظر (فرجام خواهی) به زمانی اطلاق می‌شود که رای از سوی دادگاه در رسیدگی به پرونده‌ای صادر شده و یکی از طرفین دعوی یا شکایت، رای را به زیان خود می‌بیند. لذا در‌پی اعتراض به رای صادر شده می‌باشد؛ و می‌خواهد هر چه سریع‌تر اعتراض خود را نزد مراجع قضایی پیگیری کند تا رای صادر شده به زیان او، تغییر کند.
فرجام‌خواسته :
حکم یا قراری که از آن فرجام خواسته شده‌است یعنی مورد دعوی فرجامی که مدعی آنرا از دادگاه فرجام می‌خواهد را فرجام‌خواسته می‌گویند.
فرجام‌خواه:
کسی که علیه او دعوی فرجامی طرح می‌شود اصطلاحاً فرجام‌خوانده نامیده می‌شود و کسی که از حکمی یا قراری فرجام می‌خواهد یعنی مدعی در دعوی فرجامی است را فرجام‌خواه می‌گویند.
رسیدگی فرجامی:
رسیدگی فرجامی عبارت است از تشخیص انطباق یا عدم انطباق رای مورد درخواست فرجامی با موازین شرعی و مقررات قانونی.

انواع فرجام خواهی

۱- فرجام‌خواهی اصلی:
وقتی است که محکوم علیه (چه کلاً یا جزئاً محکوم شده باشد) با تقدیم دادخواست فرجامی موجب می‌شود که پرونده در دیوان عالی کشور جهت رسیدگی فرجامی مطرح می‌شود که محکوم علیه معمولا در مهلت مقرر قانونی دادخواست خود را به دادگاه صادر کننده رای به عمل می‌آورد.
فرجام‌خواهی از طریق دادستان کل کشور: هر‌گاه از رای قابل فرجام در مهلت مقرر قانونی فرجام‌خواهی نشده یا به هر علتی در آن موارد قرار رد دادخواست فرجامی صادر و قطع شده باشد و ذی‌نفع مدعی خلاف شرع یا قانون بودن آن رای باشد، می‌تواند از طریق دادستان کل کشور تقاضای رسیدگی فرجامی می‌نماید که مستلزم تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی فرجامی است. (بر اساس ماده ۲۸۷)
۲- فرجام تبعی:
فرجام‌خوانده می‌تواند فقط در ضمن پاسخی که به دادخواست فرجامی می‌دهد از حکمی که مورد شکایت فرجامی است نسبت به جهتی که آن‌را به ضرر خود یا خلاف موازین شرعی و مقررات قانونی می‌داند تبعاً درخواست رسیدگی فرجامی می‌نماید در این صورت درخواست فرجام تبعی به طرف ابلاغ می‌شود که ظرف مدت بیست روز به طور کتبی پاسخ دهد، هرچند مدت مقرر برای درخواست فرجام نسبت به او مقتضی شده باشد. (بر اساس ماده ۴۱۳)

شرایط فرجام خواهی در امور حقوقی

با توجه به اینکه فرجام خواهی حقوقی یکی از روش های فوق العاده اعتراض به آرای دادگاه‌ها می‌باشد، بر همین اساس تنها با دارا بودن شرایط مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی امکان فرجام خواهی وجود خواهد داشت.
رای باید از احکام و قرارهایی باشد، که در قانون امکان فرجام خواهی حقوقی نسبت به آنان پیش‌بینی شده است. فرجام خواه در مهلت مقرر قانونی می‌بایست نسبت به فرجام خواهی اقدام نماید. حکم یا قرار صادره می‌بایست خلاف موازین قانونی یا شرعی باشد و این مخالفت مورد تائید شعب دیوان عالی کشور در نقض یا ابرام رای مورد فرجام خواهی قرار گیرد.

زمان ارائه فرجام خواهی

مهلت ارائه درخواست فرجام ۲۰ روز از زمان ابلاغ حکم بدوی یا تجدیدنظر است و برای اشخاص مقیم خارج دو ماه می‌باشد. همچنین محکومانی که در زندان نیستند باید آن را به دفتر شعبه صادرکننده رأی بدوی یا تجدیدنظر ارائه دهند. زندانیان نیز می‌توانند با ارائه درخواست فرجام‌خواهی خود به دفتر قضایی زندان خواهان فرجام در رأی صادره علیه خود شوند.

مدت زمان رسیدگی به پرونده فرجام خواهی

مدت زمان رسیدگی به پرونده در دیوان عالی کشور: مدت زمان صدور رای در دیوان عالی کشور مشخص نیست. ولی با توجه به حجم بالای پرونده‌های ارجاعی، غالبا اعلام نظر نسبت به پرونده های مطروحه بین سه ماه تا یکسال بطول می‌انجامد.