جعل سند چیست؟

جعل سند به معنی ایجاد نوشته، سند، مهر و امضا افراد رسمی ‌و غیر رسمی‌، ایجاد تغییر در سند (خراشیدن، قلم بردن، الحاق، محو، اثبات یا تاخیر سند نسبت به تاریخ حقیقی و …) بدون اجازه صاحب سند می‌باشد.
جعل سند که یکی از خلاف‌های جامعه محسوب می‌شود، استفاده غیرقانونی از اسناد هویتی یا دولتی را در پی دارد. مجرمین از این اسناد برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کنند و ملک یا هر مورد تملیکی دیگر را به صورت غیرقانونی ضبط می‌کنند.
شاید جعل اسناد هویتی بیش از هر سند دیگری انجام شود؛ زیرا از آن‌ها در ارگان‌های زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع اسناد هویتی هستند که پایه صدور سایر اسناد قرار می‌گیرند و این کار موجب صدور اسناد مجعول بیشتر می‌شود.
عموما جرم‌هایی مانند سرقت، کلاهبرداری و غارت اموال با استفاده از جعل سندانجام می‌شود. این جرایم چنان زیاد شده است که قانون‌گذاران را مجبور به ایجاد قوانین و مجازات‌های خاص کرده است. البته گاهی پیدا کردن این افراد سخت است و نمی‌توان به راحتی هویت بزهکاران را پیدا کرد.

روش‌های مختلف جعل سند

1-جعل مادی:

جعل مادی ارتکاب هر یک از اعمالی است که در ماده 523 قانون مجازات اسلامی تصریح شده است . این جعل زمانی محقق می‌شود که در ظاهر و صورت قولنامه به صورت فیزیکی خدشه‌ایی وارد شود که همان قلم بردن، محو کردن و .. است.

2-جعل مفادی:

جعل مفادی یا جعل معنوی ارتکاب هر یک از اعمالی است که عمدتا در ماده 534 قانون مجازات اسلامی آمده است ؛ مانند اینکه سر دفتر اسناد رسمی در سندی بر خلاف واقع بنویسد که فروشنده بهای معامله را دریافت کرده است. شخص جاعل عمل مادی انجام نمی دهد. بدون این که خدشه‌ایی به ظاهر سند برسد حقیقت در آن تحریف شده و مطالب منتصب به دیگران به گونه ایی غیر واقعی در آن منعکس شده است.
تحریف حقیقت در مفاد سند: هرگاه طرفین قولنامه یا یکی از آنها با متصدی یا مامور تنظیم سند تبانی کند. مانند اینکه بگویند سند تحویل داده شد اما مامور بنویسد”سند تحویل داده نشد” تغییر یا جعل اسامی اشخاص: مامور دولت یا سردفتر حضور شخص را به عنوان طرف قولنامه در سند ذکر میکند و حال آنکه شخصی که در دفترخانه حاضر شده شخص دیگری است. امر صحیحی را باطل یا امر باطلی را صحیح جلوه دهد. در این مورد جاعل با توجه به یک قولنامه باطل مبادرت به تنظیم یک قولنامه رسمی میکند مانند موردی که قولنامه اصلا توافقی نشده و سر دفتر آن را انجام شده معرفی می‌کند.
چیزی که به آن اقرار نشده اقرار شده جلوه دهد: مثلا یکی از طرفین در دفترخانه مدعی می شود که طرف مقابل متعهد به فلان شرط شده و در متن قولنامه آورده نشده و طرف مقابل هم با آن مخالفت کند و سردفتر بدون توجه به عدم توافق آن را اقرار شده جلوه دهد و مبادرت به ثبت آن کند.
بر اساس ماده 534 :" هر یک از کارکنان ادارات دولتی و مراجع قضائی و مامورین به خدمات عمومی که در تحریر نوشته‌ها و قراردادهای راجع به وظایفشان ‌مرتکب جعل و تزویر شوند، اعم از اینکه موضوع یا مضمون آن را تغییر دهند یا گفته و نوشته یکی از مقامات رسمی ، مهر یا تقریرات یکی از طرفین را ‌تحریف کنند یا امر باطلی را صحیح یا صحیحی را باطل یا چیزی را که بدان اقرار نشده است ، اقرار شده جلوه دهند علاوه بر مجازات‌های اداری و جبران ‌خسارت وارده به حبس از یک تا پنج سال یا شش تا سی میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد ".جعل مفادی یا جعل معنوی صرفا در مورد اسناد رسمی قابل انجام است .

تفاوت جعل مادی و جعل معنوی (جعل مفادی )

بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی ، شیوه رسیدگی به اصالت سند در ادعای جعل مادی و جعل معنوییکسان نیست . در حقیقت در جعل مادی معمولا اموری مانند تطبیق امضای سند با امضای اسناد مسلم الصدور ، دقت در تراشیدگی و امثال آن مطرح می شود . در حالی که در ادعای جعل معنوی یا جعل مفادی اصالت خط ، امضا و غیره ( محتویات سند ) مورد پذیرش طرفین است ؛ اما ادعا می شود که مفاد و عبارات سند ( مندرجات سند ) با آنچه که نزد مامور رسمی گفته یا واقع شده مخالف است .

انواع دعوای جعل سند

1- دعوای کیفری جعل سند

همانطور که گفته شد، جعل سند مادی و جعل سند مفادی در مقررات کیفری به قید مجازات ممنوع گردیده. بنابراین جرم شناخته می شود. در هر حال تعقیب جرایم علی القاعده به عهده دادسرا یا قائم مقام او می باشد. شخص می تواند با کمک وکلای حقوقی حق‌گرا شکایت را آغاز کرده و بر‌اساس آیین دادرسی کیفری و در مرجع کیفری نسبت به پرونده جعل سند خود پیگیری کند.
در هر حال اگر شخصی ادعا داشته باشد که سندی به زیان او جعل شده و این را موضوع شکایتی کیفری قرار دهد. دادسرا با آگاهی از ارتکاب جعل، جاعل را تحت پیگرد کیفری قرار می‌دهد. رسیدگی و تصمیم گیری نسبت به اصالت یا جعلیت سند در مرجع کیفری و طبق آیین دادرسی کیفری به عمل می آید. هرگاه دادرسی کیفری به صدور حکم نهایی مبنی بر جعلیت سند بیانجامد، سند مزبور حسب مورد جزئاً یا کلاً اعتبار خود را از دست می‌دهد. طبق ماده 2277 قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه حقوقی مکلف است از حکم دادگاه کیفری درباره اصالت یا جعلیت سند تبعیت کند.
مجازات جعل سند از جهت کیفری: جعل سند جرم است و ادعای جعل، ادعای وقوع جرم می باشد. تحت شرایطی ممکن است موجب رسیدگی کیفری شود.

2 - دعوای حقوقی جعل سند

هرگاه شخصی آگاه شود که سندی یا قسمتی از سند به زیان او جعل شده است. به هر علت نخواهد شکایت کیفری مطرح کند، می‌تواند علیه شخصی که سند را در اختیار دارد، اقامه دعوای جعل سند نماید. با اثبات جعلیت سند، حکم جعلیت سند را گرفته و پس از نهایی شدن آن از نگرانی وجود سند فارغ شود. این شیوه طرح ادعای جعلیت سند، دعوای اصلی جعل به شمار می‌رود. زیرا تنها یک دعوا اقامه شده و خواسته آن صدور حکم مبنی بر اعلام جعلیت سند مورد نظر می باشد. احکام و آثار این دعوا مشمول قواعد عام است. در این صورت اگر حکم نهایی مبنی بر جعلیت سند یا قسمتی از سند صادر شود، سند مزبور حسب مورد کلاً یا جزئاً اعتبار خود را از دست می دهد. اگر به استناد آن دعوایی اقامه شود، طرفی که سند علیه او ابراز شده می‌تواند با ارائه و یا استناد به حکم نهایی مرجع حقوقی و تأیید بر جعلی بودن آن، از آثار مزبور رها شود. در چنین حالتی نوبت به طرح ادعای جعل تبعی نمی رسد.

3 - ادعای جعل سند تبعی

هرگاه در جریان دادرسی، سندی رسمی یا عادی توسط یکی از طرفین مورد استفاده قرار گیرد. طرف مقابل در مقام دفاع در برابر این سند، به اصالت آن در قبال ادعای جعل تعرض نماید. این ادعا، ادعای جعل سند «تبعی» نام دارد. زیرا اولاً در جریان رسیدگی به دعوای اصلی مطرح شده و ثانیاً وجود آن تابع وجود دعوای اصلی است. بنابراین در صورت استرداد دعوای اصلی یا صدور قرار عدم استماع دعوا یا رد دعوای اصلی، ادامه رسیدگی به ادعای جعل نیز منتفی می‌شود. به عنوان مثال جعل تبعی نیز زمانی است که خواهان به استناد سفته‌ای اقامه دعوا و مطالبه مبلغ آن را می نماید «دعوای اصلی» و خوانده در مقام دفاع در برابر این سند، ادعای جعل مطرح می‌کند.