آزادی مشروط

آزادی مشروط، نوعی آزادی است که قبل از تمام شدن دوره محکومیت به برخی از محکومان داده می‌شود تا در صورت رعایت شروط دادگاه، مابقی مجازات خود را در زندان نباشند. در ماده 58 قانون مجازات درباره تعریف آزادی مشروط آمده است که: " در مورد محکومیت به حبس تعزیری، دادگاه صادر کننده حکم می‌تواند در مورد محکومان به حبس بیش از ده سال پس از تحمل نصف و در سایر موارد پس از تحمل یک سوم مدت مجازات به پیشنهاد دادستان یا قاضی اجرای احکام با رعایت شرایط قانونی، حکم آزادی مشروط صادر کرد."
آزادی مشروط، اعطای آزادی‌ با شرایط است اگر در طول مدتی که دادگاه تعیین می‌کند از خود رفتاری پسندیده نشان دهند و دستورهای دادگاه را اجرا کنند، از آزادی مطلق برخوردار شوند. این اقدام در جهت اصلاح بزه‌کار و آماده ساختن وی برای بازگشت به زندگی اجتماعی صورت می‌گیرد. آزادی مشروط شامل کلیه زندانیان اعم از زن و مرد با هر سنی می‌گردد.
مجرمی که با آزادی مشروط به جامعه بازگردانده شده تحت مراقبت و پایش قرار دارد و در عین حال که تحت نظر مقامات انتظامی است، تحت حمایت‌های درمانی نیز قرار دارد. قانونگذار به دلیل این که مجازات حبس آسیب‌های زیادی دارد به شیوه‌های متعددی نهادهایی را تعریف کرده است که از میزان محبوسین کاسته شود.

دلایل قانونی آزادی مشروط

دلایل استفاده آزادی مشروط عبارات از:
۱- هدف اصلی مجازات اصلاح و تربیت مجدد مجرم برای زندگی کردن در اجتماع است و در صورتی که این هدف قبل از خاتمه محکومیت بدست آید ادامه بازداشت خلاف عقل و منطق و متضمن خطراتی برای فرد می‌باشد بعلاوه در مخارج عمومی هم صرفه‌جویی می‌شود.
۲- وجود این نهاد حقوقی خود می‌تواند انگیزه مؤثری در اصلاح و تربیت اجتماعی مجرمین باشد.
۳- یکی از هدف‌های اصلی مجازات تربیت و تقویت روانی و اجتماعی مجرم است تا پس از خروج از زندان بتواند بشکل قانونی و مشروع در اجتماع به فعالیت مثبت بپردازد، این در حالی است که محیط زندان یک محیط تصنعی است که دور از شریط کل حیات جامعه است و زندانی را با معیارها و ضوابط خاص خود اجتماعی می‌کند و افرادی که زیاد در این حیط بمانند بعد از خروج از زندان قادر به کنش و واکنش مناسب با اجتماع بیرون نمی‌باشند.

آزادی مشروط مربوط به کدامین مجازات‌هاست

براساس قانون آزادی مشروط در مورد مجازات‌های سالب آزادی اعم از حبس ابد و موقت کاربرد دارد. یعنی آزادی مشروط فقط در خصوص حکم حبس قابل صدور است و در خصوص سایر مجازات‌های تبعید، جلب، تحت نظارت، جزای نقدی، تعزیرات و قصاص قابل اعمال نیست.
همچنین، آزادی مشروط فقط در خصوص جرائم عمد و قصد نامحسوس قابل صدور است و در خصوص جرائم قصد و جنایات علیه نظام قابل صدور نیست. درواقع، آزادی مشروط فقط در صورت حکم حبس تعزیری (که به جرائم کم‌خطر و کم‌تأثیر منسوب است) و حبس تأديبی (که به جرائم خفيف منسوب است) قابل اعمال بوده و در صورت حکم حبس انفصالی (که به جرائم سنگين منسوب است) قابل اعمال نيست.

شرایط اعمال آزادی مشروط

در ماده 58 قانون مجازات، شرایط اعمال آزادی مشروط به ترتیب زیر آمده است:
الف – محکوم در مدت اجرای مجازات همواره از خود حسن اخلاق و رفتار نشان دهد.
ب – حالات و رفتار محکوم نشان دهد که پس از آزادی ، دیگر مرتکب جرمی نمی‌شود.
پ – به تشخیص دادگاه محکوم تا آنجا که استطاعت دارد ضرر و زیان مورد حکم یا مورد موافقت مدعی خصوصی را بپردازد یا قراری برای پرداخت آن ترتیب دهد.
ت – محکوم پیش از آن از آزادی مشروط استفاده نکرده باشد.

شرایط اعطای آزادی مشروط

شرایط اعطای آزادی مشروط عبارت است از:
- شرایط ماهوی - شرایط شکلی
شرایط ماهوی اعطای آزادی مشروط:
۱: محکومیت می‌بایست لزوماً حبس باشد. لذا اگر کسی بخاطر عجز از پرداخت جزای نقدی محبوس شود این حق برای او نیست.
2. حکم نهایي و قطعي باشد.حکم حبس او به دلیل جرائم عمد و قصد نامحسوس باشد.
3: نداشتن سابقۀ محکومیت به مجازات حبس؛ هر کس برای بار اول به علت ارتکاب جرمی به مجازات حبس محکوم شده باشد، می‌تواند به موجب حکم دادگاه از آزادی مشروط برخوردار شود. سابقه جرائم سنگین نظیر قتل عمد، اختلاس، رشوه، تجاوز به عنف و … نداشته باشد.(مفاد مادۀ ۳۸ قانون مجازات اسلامی)
4: گذراندن بخش از مجازات زندان؛ اعطای آزادی مشروط منوط به این شرط است که محکوم‌علیه نصف مدت مجازات حبس را گذرانده باشد.
ملاک احتساب در این موارد مدت زمانی است که در حکم دادگاه قید شده است. قانون مجازات اسلامی در مورد آزادی مشروط محکومین به حبس ابد حکمی بیان نکرده است ولی ماده واحده‌ای راجع به آزادی مشروط زندانیان، مصوب ۱۳۳۷، محکومان به حبس دائم را پس از گذراندن ۱۲ سال مستحق بهره‌مندی از آزادی مشروط می‌دانست و لذا بعضی از حقوق‌دانان با توجه به همین ماده استنباط می‌کنند که در موارد سکوت قانون به این ماده می‌توان استناد کرد.
5: نشان دادن حُسن اخلاق و رفتار در طول حبس؛ زندانی را مستحق آزادی مشروط می‌سازد.
6: اطمینان از عدم‌ارتکاب جرم در صورت آزادی؛ البته سنجش حالت خطرناک و ارزش‌یابی ظرفیت جنایی بزهکار، کاری است دقیق که فقط با جلب نظر کارشناس ممکن است و به ظاهر حال نمی‌توان اکتفا کرد.
7: جبران ضرر متضرر از جرم؛ مجرم تا آن‌ جایی که استطاعت دارد باید ضرر و زیانی که مورد حکم دادگاه یا مورد موافقت مدعی خصوصی است بپردازد. یا قرار پرداخت آن را بدهد یا با موافقت رئیس حوزه قضایی ترتیبی برای پرداخت داده شود.
البته اگر محکوم‌علیه قدرت پرداخت نداشته باشد و مُعسِر شناخته شود این حالت مانعی برای آزادی مشروط نمی‌باشد.ضمن اینکه فرد محکوم باید وثیقه مناسب ارائه کند تا بتواند از شرایط آزادی مشروط بهره‌مند گردد. درواقع، فرد محکوم از پرداخت دیه، کفاره، تعویض خسارت و سایر مطالبات قانونی مربوط به جرم خود برخوردار باشد.
8: وظایف و تکالیفی را که باید در مدت آزادی مشروط باید رعایت کند و انجام دهد.
9: مدت آزادی مشروط کمتر از یکسال و زیادتر از پنج سال نخواهد بود.
صدور حکم آزادی مشروط منوط است به پیشنهاد سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی– تربیتی کشور و تایید دادستان یا دادیار زندان. در دورۀ آزمایشی، محکوم‌علیه موقتاً‌ از تحمل باقی ماندۀ مدت مجازات حبس معاف می‌گردد اگر مجازات اصلی دارای آثار تبعی باشد این آثار جریان خواهد داشت و مجازات‌های تتمیمی مانند اقامت اجباری نیز هم‌چنان به قوت خود باقی خواهد بود. دورۀ آزمایشی اصولاً‌ شامل بقیه مدت مجازات حبس است.
ولی تشخیص این مدت در محدودۀ زمانی یک تا پنج سال با دادگاه است. اگر حسن رفتار محکومعلیه ثابت شود از آزادی قطعی برخوردار خواهد بود ولی محکومیت کیفری او در سجل کیفری باقی خواهد ماند. زیرا آزادی مشروط برخلاف تعلیق اجرای مجازات موجب زوال محکومیت کیفری نیست. محکومعلیه اگر از دستور دادگاه تخلف کند یا مرتکب جرم جدیدی شود، بقیه محکومیت وی به اجرا در می‌آید و مدتی که محکوم‌علیه به علت ارتکاب جرم جدید بازداشت بوده است و نیز مدتی که آزاد بوده جزء مدت محکومیت حبس به حساب نخواهد درآمد.