هبه معوض یا غیرمعوض ملک یکی از پرتکرارترین دغدغه‌های حقوقی افرادی است که قصد انتقال ملک به همسر، فرزند یا سایر اشخاص را دارند؛ انتقالی که اگر بدون آگاهی حقوقی انجام شود، می‌تواند سال‌ها دعوای قضایی، ابطال سند یا از دست رفتن ملک را به دنبال داشته باشد. بسیاری از مراجعان زمانی به وکیل مراجعه می‌کنند که کار از کار گذشته است. این مقاله دقیقاً برای همین نوشته شده؛ تا قبل از هر تصمیم، بدانید هبه معوض یا غیرمعوض ملک چیست، چه تفاوتی دارد، کدام بهتر است، چه خطراتی دارد و چگونه می‌توان با انتخاب درست و کمک وکیل، از بروز اختلاف جلوگیری کرد.

در همین ابتدای مقاله، پاسخ کوتاه این است: اگر امنیت حقوقی، امکان رجوع، جلوگیری از دعوا و اجرای درست قانون برایتان مهم است، انتخاب نوع هبه بدون مشورت حقوقی می‌تواند پرریسک باشد. در ادامه، قدم‌به‌قدم پاسخ تمام سؤالات ذهنی شما داده می‌شود.

هبه معوض یا غیرمعوض چیست؟

مطابق ماده ۷۹۵ قانون مدنی، هبه عقدی است که به موجب آن، یک نفر مالی را به‌صورت رایگان به دیگری تملیک می‌کند. اما همین تعریف ساده، دو نوع مهم از هبه را ایجاد می‌کند: هبه معوض و هبه غیرمعوض.

در هبه غیرمعوض، انتقال‌دهنده (واهب) هیچ عوض و شرطی در برابر ملک دریافت نمی‌کند. اما در هبه معوض، دریافت‌کننده (متهب) متعهد می‌شود در مقابل ملک، کاری انجام دهد یا مالی پرداخت کند. همین تفاوت، آثار حقوقی بسیار مهمی دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم.

هبه معوض یا غیرمعوض در قانون ایران

قوانین مربوط به هبه معوض یا غیرمعوض ملک عمدتاً در قانون مدنی آمده‌اند، به‌ویژه مواد ۷۹۵ تا ۸۰۷. این مواد در سال ۱۴۰۴ نیز معتبر و لازم‌الاجرا هستند.

• ماده ۷۹۵: تعریف هبه
• ماده ۷۹۸: تحقق هبه با قبض
• ماده ۸۰۳: امکان رجوع از هبه
• ماده ۸۰۴: موارد عدم امکان رجوع

قانون مدنی تفاوت آثار هبه معوض و غیرمعوض را به‌طور غیرمستقیم بیان کرده است، اما رویه قضایی و آرای محاکم در سال‌های اخیر (تا ۱۴۰۴) این تفاوت‌ها را کاملاً روشن کرده‌اند.

تفاوت هبه معوض و غیرمعوض

تفاوت هبه معوض غیرمعوض فقط در اسم نیست؛ بلکه در امنیت حقوقی، امکان رجوع و حتی احتمال دعوای قضایی تفاوت اساسی دارند.

هبه معوض یا غیرمعوض کدام بهتر است؟

این سؤال، پرتکرارترین جستجوی کاربران است: هبه معوض یا غیرمعوض کدام بهتر است؟ پاسخ کوتاه این است: «بستگی به هدف شما دارد».

اگر هدف شما انتقال موقت یا قابل بازگشت است، هبه غیرمعوض انعطاف بیشتری دارد. اما اگر قصد انتقال قطعی، بدون امکان رجوع و با امنیت بالا دارید، هبه معوض ملک انتخاب مطمئن‌تری است.

در بسیاری از پرونده‌های اختلافی که به دادگاه کشیده می‌شود، مشخص می‌شود که افراد بدون آگاهی، هبه غیرمعوض انجام داده‌اند و بعدها با رجوع یا ادعای ابطال روبه‌رو شده‌اند.