حکم رشا و ارتشا

اگر شخصی به کارکنان دولتی رشوه (رشا) بدهد هر دو طرف، مرتشی و راشی موجب نقض قانون شده‌اند. بر اساس ماده ۳ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، هرگونه اختلاس و کلاهبرداری جرم محسوب می‌شود و دارای مجازات و پیگرد قانونی است.
زمانی که در مسائل حقوقی صحبت از رشوه و اختلاس می‌شود، کلماتی به گوشمان می‌خورد که معنی آن را نمی‌دانیم. مثل کلمات رشا، ارتشا، مرتشی و راشی که در پرونده‌های حقوقی بسیار به کار میرود. باید قبل از درگیرشدن در پرونده‌های حقوقی رشوه، تعاریف مرتبط با آن را بدانید.

فهرست حکم رشا و ارتشا

تعاریف حقوقی رشوه

▢ رشا در معنای لغوی به رشوه دادن تلقی می‌شود . مترادف زیرمیزی دادن است.
▢ارتشاء در لغت به معنای رشوه گرفتن و رشوه خواری است. به عمل رشوه گرفتن ارتشا می‌گویند. مترادف آن باج خواهی و رشوه‌خوری است.
▢به کسی که رشوه می‌گیرد مرتشی گفته می‌شود
▢فردی که رشوه می‌دهد به عنوان راشی شناخته می‌ شود. متضاد مرتشی، راشی است.

ارتشا چیست؟

در زمینه حقوق، کلمه ارتشا به اخذ مال و یا سند تسلیم وجه یا گرفتن مال کارکنان شاغل در دولت و سازمان‌های عمومی گفته می‌‌شود که به منظور انجام وظایف خود او یا وظایف کارمند دیگر در یک سازمان دولتی تحقق می‌یابد.
حکومت، عمل رشوه‌خواری را یکی از دلایل بی‌اعتمادی مردم دانسته و برای آن مجازات سنگینی را در نظر گرفته است. باید بدانید ارتشا جزء جرایمی می‌باشد که حتی در صورت رضایت شاکی خصوصی نیز به‌ هیچ‌ عنوان متوقف نمی‌شود. مجازات جرم ارتشا به موجب ماده 3 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء اختلاس و کلاهبرداری مشخص شده و نحوه شکایت از ارتشا به این صورت بوده که شاکی باید شکایت خود را از طریق دفاتر خدمات قضایی ثبت کرده تا در دادسرا مورد رسیدگی قرار بگیرد.

راشی و مرتشی چه کسانی هستند؟

کسی که برای انجام یا عدم انجام کاری که از وظایف مأمور دولت است وجهی میدهد، راشی محسوب می شود و مأمور گیرنده وجه نیز که در نظر راشی صالح برای انجام آن بوده است، مرتشی تلقی می شود.
نکته قابل توجه این است که مال ناشی از ارتشاء به نفع دولت ضبط می گردد یعنی اینکه مرتشی (رشوه گیرنده) باید مال را دریافت نماید بعبارت دیگر صرف قبول به معنی دریافت است و با دریافت آن جرم ارتشاء تحقق می یابد والا صرف وعده راشی (رشوه دهنده) به تنهایی کافی برای تحقق جرم نیست مگر آنکه اقداماتی که مرتشی انجام داده با وعده راشی جمعاً مفید شروع به جرم ارتشاء باشد.

راه‌های اثبات ارتشا

برای اثبات ارتشا می‌‌توان از سه روش ممکن استفاده کرد. یکی از شرایط شهادت شهود است. با توجه به قواعد کلی، با شهادت شهود می‌‌توان انجام عمل ارتشا را ثابت کرد. همچنین از راه‌های دیگر آن می‌توان به اقرار متهم و نیز علم قاضی اشاره نمود. توجه داشته باشید که برای اثبات انجام عمل ارتشا و یا رشوه باید شرایط خاص وجود داشته باشند که عبارتند از:
● رشوه گیرنده باید مأمور و یا کارمند دولت باشد و رشوه دهنده نیز از این موضوع اطلاع کافی را داشته باشد.
● گیرنده رشوه باید نسبت‌ به دریافت آن راضی باشد.
● مالی که به‌ عنوان رشوه به فرد مقابل داده‌ شده است باید در دادگاه به‌ طور دقیق مشخص گردد.
● چیزی که به‌ عنوان رشوه به فرد داده‌ شده است باید دارای حق مالکیت بوده و از نوع مالی باشد.

شرایط تحقق جرم ارتشاء

○ کشف وجه مورد ادعا از متهم
○ رضایت مرتشی به اخذ وجه
○ تبانی راشی و مرتشی با یکدیگر
اگر مبلغ مورد رشوه را مأمورین از جیب مرتشی بیرون آورده باشند، محکوم نمودن او به پرداخت مبلغ مزبور بعنوان جریمه، صحیح نیست چرا که مرتشی باید به پرداخت آن چیزی که گرفته محکوم شود و مسترد شدن مبلغ مورد رشوه جریمه کیفری محسوب نیست مضاف بر اینکه وجهی نزد او باقی نمانده تا مسترد شود.دادن مبلغی به کارمند دولت به رسم انعام در حالیکه کارمند مزبور هیچ نوع مداخله ای در کار نداشته، رشوه محسوب نخواهد شد و مشمول مقررات کیفری نیز نخواهد بود. جرم ارتشاء مربوط به نظم عمومی است و حق الله محض نیست لذا رسیدگی غیابی آن جایز است محکومیت تعلیقی مرتشی مانع رفع تعلیق حکم کارگزینی نیست و کارمند به رغم حکم تعلیقی می‌تواند مجدداً مشغول بکار شود.صرف دادن چک به مرتشی حتی اگر وصول نشده باشد جرم تام ارتشاء محسوب می‌شود.
نکته مهم این است که قبول سند پرداخت نیز موجب تحقق جرم است بنابراین دریافت چک که وسیله پرداخت وجه است، دریافت کننده را در حکم مرتشی قرار میدهد در نهایت چون وجهی اخذ یا وصول نشده است نمی‌توان مرتکب را به پرداخت جزای نقدی محکوم نمود.
مال ناشی از ارتشاء باید به نفع دولت ضبط شود و مصرف آن توسط مرتشی تغییری در این حکم نمی‌دهد. انفصال از شغل روز وقوع جرم به مناسبت ارتشاء به معنای این است که اشتغال در مشاغل دیگر در آن اداره بلامانع است.

جرم ارتشا

جرایم ارتشا در قانون مجازات اسلامی را از یک منظر می‌توان به دو گروه تقسیم نمود:
گروه اول، جرایمی بوده که توسط عموم افراد جامعه قابلیت تحقق داشته و وابسته به شغل خاصی نمی‌باشد. سرقت از زمره این جرایم می‌باشد. اما گروه دوم، جرایمی بوده که توسط شغل و مشاغل خاصی، قابل تحقق می‌باشد، همچون اختلاس و ارتشا که تنها توسط کارمندان دولت قابل ارتکاب می‌باشند.
قانون‌گذار برای پیشگیری از وقوع این جرم و برای برقراری و حفظ نظم و امنیت در جامعه ارتشاء را جرم دانسته است و به موجب قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری، برای آن مجازات‌های سنگینی را از جمله حبس و انفصال از خدمت تعیین کرده است .

مجازات شروع به ارتشا

با توجه به ماده ۵۸۸ قانون مجازات شروع به ارتشا، فرد مجرم به حبس از ۶ ماه الی ۱ سال و یا پرداخت ۳ الی دوازده میلیون ریال محکوم می‌گردد. مبلغ دریافت شده از فرد مجرم به نفع دولت ثبت می‌گردد. اگر در هر صورت قاضی به‌ خاطر اجرای عمل ارتشا، مجازات شدیدتری را برای فرد در نظر گیرد، باید در کنار مجازات مالی، مجازات مقدار زائدی را نیز پرداخت کند. داوران، ممیزان و کارشناسان: ماده ۵۸۸ کتاب تعزیرات اشخاص زیر را مشمول ارتشا می داند اما بر خلاف جرم رشوه ماده ۳ قانون تشدید که جرمی مطلق است وقوع این جرم منوط به اظهار نظر است و جرمی مقید است.و مخصوص غیر کارمند دولت نیز است.
هر یک از داوران و ممیزان و کارشناسان اعم از این که توسط دادگاه معین شده باشد یا توسط طرفین، چنانچه در مقابل اخذ وجه یا مال به نفع یکی از طرفین اظهار نظر یا اتخاذ تصمیم نماید. اگر ثابت گردد که فرد رشوه دهنده به‌ منظور حفاظت از حقوق خود دست به این کار زده است، به‌ هیچ‌ عنوان تعقیب کیفری ندارد و پولی که داده است به او برگشت داده خواهد شد. اگر فرد رشوه دهنده نسبت‌ به جرم بودن عمل خود آگاهی لازم را داشته و آن را گزارش دهد، از هرگونه مجازات معاف می‌گردد و مال او نیز برگشت داده می‌شود.
بنابراین رشا و ارتشا در واقع دو روی سکه در تحقق رشوه می‌باشند.

مجازات ارتشا نیروهای مسلح

نیروهای مسلح در صورتی که در این خصوص اقدام به دریافت نمایند مطابق قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مجازات خواهند شد در این خصوص ماده ۱۱۸ این قانون عنوان کرده است که هرگاه یک فرد نظامی برای انجام یا عدم انجام کاری که از وظایف او یا همکاران او می‌باشد مبلغ و یا مالی را دریافت نماید، حتی اگر انجام یا عدم انجام این کار مخالف قانون نباشد باز هم در حکم مرتشی محسوب می‌شود و به شکل زیر برای او مجازات در نظر گرفته خواهد شد:
● اگر مال یا وجه تا ۱ میلیون ریال باشد به حبس و جزای نقدی محکوم خواهد شد همچنین به میزان یک درجه و یا رتبه مقام او تنزل می‌یابد.
● اگر مال یا وجه بیش از ۱ میلیون تا ۱۰ میلیون ریال باشد به حبس و جزای نقدی معادل مبلغ دریافتی و تنزل مقام تا دو درجه محکوم می‌شود.
● اگر مال یا وجه بیش از ۱۰ میلیون ریال باشد به حبس و جزای نقدی محکوم و در ادامه از منصب خود اخراج خواهد شد.

حکم ارتشا در اسلام

اسلام ارتشا یا رشوه خواری را یکی از جرم‌های بزرگ در عدالت اجتماعی شناخته و آن را یک گناه کبیره می‌داند. چرا که در آن قوانینی که باید از تبعات ضعیف پشتیبانی کنند، در نهایت به نفع افراد طبقات بالا تمام می‌شوند. به‌ همین دلیل، می‌توان گفت رشوه یا ارتشا باعث به وجود آمدن یک اوضاع نابسامان می‌شود که در آن بی‌ عدالتی به بالاترین حد خود رسیده و حق افراد ضایع می‌شود.

مجازات رشا

ماده 592 قانون مجازات اسلامی باب تعزیرات مجازات شخص راشی یا رشوه دهنده را علاوه بر ضبط مال ناشی از ارتشاء ، مجازات حبس از شش ماه تا سه سال یا شلاق تا هفتاد و چهار ضربه پیش بینی کرده است. همچنین به موجب تبصره 2 ماده 3 قانون تشدید علاوه بر ضبط اموال، لغو امتیاز ناشی از رشوه نیز پیشبینی گردیده است.
نکته: در صورتی که ادله کافی برای اثبات وقوع رشوه بر عمل متهم موجود نباشد، دادگاه نمی‌تواند حکم به ضبط وجوه مورد ادعا بدهد.ضمن این که متهم نیز از عنوان رشاء تبرئه می‌شود.

حکم رشا

مجازات مباشرت و معاونت در جرم رشا (رشوه دادن)
قانونگذار با توجه به آثار سوء ناشی از این جرم و درجهت کاستن از ارتکاب آن، برای مباشر (رشوه دهنده) و معاون (تسهیل کننده) جرم رشا مجازات یکسانی در مواد 592 و 593 قانون مجازات اسلامی مقرر نموده است.که به شرح زیر است.
▢ مجازات مباشرجرم رشا (رشوه دهنده) قانونگذاردرماده 592 قانون مجازات اسلامی برای رشوه دهنده به جرم انگاری جرم رشا (رشوه دادن) پرداخت است، دراین ماده آمده است.
هرکس عالما و عامدا برای اقدام به امری یا امتناع از انجام امری که از وظایف اشخاص مذکور در ماده (3) قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس وکلاهبرداری مصوب 15/09/1367 می باشد، وجه یا مالی یا سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی را مستقیم یا غیرمستقیم بدهد درحکم راشی است و به عنوان مجازات علاوه بر ضبط مال ناشی از ارتشا به حبس از شش ماه تا سه سال و یا تا 74 ضربه شلاق محکوم می شود.
تبصره: درصورتیکه رشوه دهنده برای پرداخت رشوه مضطر بوده و یا پرداخت آن را گزارش دهد یا شکایت نماید از مجازات حبس مزبور معاف خواهد بود و مال به وی مسترد می‌گردد.
▢ مجازات معاونت درجرم رشا (تسهیل کننده جرم)
قانونگذاردرماده 593 قانون مجازات اسلامی و برخلاف اصول کیفری مجازات که قائل به تعیین مجازات خفیفی تری برای معاون جرم است، به برابری مجازات معاون با مجازات مباشرجرم عمل نموده است. در این ماده آمده است.

مالکیت راشی شرط تحقق ارتشاء می باشد؟

برای تحقق جرم رشاء یا ارتشاء مالکیت راشی نسبت به مالی که بعنوان رشوه میدهد شرط نیست و اگر راشی مال مسروقه را هم بعنوان رشوه بدهد از مصادیق رشوه می‌باشد. جهت تحقق این جرم لازم نیست که مال به خود مرتشی داده شود، بلکه به هر طریقی که به دست وی برسد و مقصود رشاء و ارتشاء باشد جرم محقق خواهد شد.
اگر فرد گیرنده مال، کارمند نباشد عمل ارتکابی او حسب مورد ممکن است اخاذی یا کلاهبرداری باشد. بنابراین در این حالت، مرتکب (دریافت کننده وجه) مرتشی محسوب نمی‌شود و پرداخت کننده وجه نیز راشی تلقی نمی‌گردد و قانوناً پرداخت کننده وجه قابل مجازات نمی‌باشد. اگر متهم یعنی رشوه گیرنده بنا به عللی غیرشخصی از جرم انتسابی برائت حاصل نماید، محکوم کردن راشی به همان جرم قابل توجیه نخواهد بود، زیرا بین عمل راشی و مرتشی ملازمه وجود دارد و با انتفای یکی، دیگری نیز منتفی میگردد و وقتی که حکم برائت متهم از دادن رشوه صادر میشود، دیگر وجه حاصله ضبط نمی‌گردد. قابل ذکر است که اگر انجام یا عدم انجام کاری که کارمند بابت آن وجهی را دریافت نموده، مربوط به وظایف سازمانی او نباشد، در اینصورت آن عمل، رشاء و ارتشا نخواهد بود.
در بررسی جرم ارتشاء نظر غالب این است که مقدم بودن اخذ مال نسبت به انجام کار مورد نظر توسط مرتشی ضرورتی ندارد بلکه اخذ مال میتواند بعد از انجام کار مورد نظر صورت بگیرد.اگر رشوه دهنده از سمت رشوه گیرنده بعنوان مأمور دولت اطلاع نداشته باشد و یا آگاه باشد اما قصد او از دادن مال، رشوه دادن نباشد.
در اینصورت مشمول ارتشاء نخواهد بود. گرفتن رشوه در موردی می باشد که انجام یا عدم انجام امر از وظایف مأمور دولت باشد و اگر مأمور دولت در خارج از حدود وظیفه خود وجهی را بگیرد، عمل وی کلاهبرداری محسوب می‌شود
جرم رشا و ارتشا، فقط زمانی محقق خواهد شد، که چیزی که داد می‌شود ارزش مالی داشته باشد، پس به عنوان مثال، اگر کارمند دولت برای اولویت دادن در ثبت ازدواج که ارزش مالی ندارد، اقدام به انجام یا عدم انجام امری نماید، جرم رشا یا ارتشاء محقق نشده است.
دادن مال، وجه یا سند می تواند به صورت غیر مستقیم باشد. برای مثال، راشی به جای اینکه وجه را شخصاً به خود مرتشی بدهد، وجه را به یکی از اعضا خانواده مرتشی بدهد. به نتیجه رسیدن عمل کارمند دولت شرط تحقق جرم رشا و ارتشا نیست و فرقی ندارد که کارمند پولی را که برای انجام عملی دریافت کرده، انجام بدهد یا انجام ندهد.
اینکه کارمند دولت، مال یا وجه یا سند را برای خود اخذ کند، موضوعیت ندارد؛ بلکه کارمند می تواند، مال، وجه یا سند را برای شخص دیگری اخذ کند، که هیچ ارتباطی با کارمند دولت نداشته باشد و جرم رشا و ارتشا محقق می‌شود. اگر کسی که مال را به کارمند می دهد، مالک آن مال نباشد، جرم رشا و ارتشا رخ داده است.

مرجع صالح به رسیدگی جرم رشا و ارتشا

جرم رشوه از آن جایی که در زمره جرایم کیفری محسوب می‌شود، مرجع کیفری در خصوص این جرم صالح به رسیدگی می‌باشد به این معنا که این جرایم ابتدا در دادسرا کارکنان دولت مطرح شده و مورد رسیدگی و تحقیق واقع می‌شود و سپس پرونده برای رسیدگی نهایی و صدور حکم به دادگاه کیفری دو ارجاع داده می‌شود.

وکیل رشا و ارتشا

فردی که به دلایلی مجبور به پرداخت رشوه می‌گردد، گاهی ممکن است از عمل خود پشیمان شده باشد و درصدد جبران عمل صورت گرفته قرار بگیرد و یا این که فردی که مرتکب جرم ارتشا شده است و از جرم بودن این عمل و مقدار مجازات آن آگاهی نداشته و حال می‌خواهد این امر را جبران نماید، در این خصوص می‌تواند مشاوره‌های حقوقی لازم را از وکیل دفتر حقوقی حق‌گرا دریافت نماید.

وکیل گرفتن حکم رشا و ارتشا