اعتبار قانونی وصیت نامه دستی
از آنجایی که در وجاهت وصیتنامه دستی تردیدهایی وجود دارد، اشخاص میتوانند اعتبار قانونی وصیتنامه دستی و اصالت این دست‌نویس را زیر سؤال ببرند. البته باید توجه داشت که اگر وصیتنامه خودنوشت مطابق با شرایط قانونی تنظیم گردد، این وصیتنامه نیز معتبر خواهد بود.
فهرست اعتبار قانونی وصیت نامه دستی
وصیتنامه انواع وصیت نامه اعتبار وصیتنامه شفاهی شرایط وصیت نامه دستی اعتبار وصیت نامه دست نویس بدون شاهد اعتبار وصیت نامه دست نویس با شاهد تایید دادگاه بر اعتبار وصیتنامه دست‌نویس نمونه لایحه تبدیل قرار بازداشت موقت به اعتراض به اعتبار وصیتنامه شرایط ابطال وصیت نامه نکات قانونی وصیت نامه دستی مزایا و معایب وصیتنامه دست‌نویس اثرات حقوقی وصیت نامه وکیل وصیتنامه دستیوصیتنامه
وصیتنامه سندی قانونی‌ست که به‌موجب آن، شخص وصیت‌کننده می‌تواند برای اموال خود تعیین تکلیف کند. وصیت از ریشه '«وَصِیَ» 'است و «أرض واصیة» یعنی زمینی که از گیاهِ به‌هم متصل سراسر پوشیده‌است.
موصی: شخصی که وصیت می‌کند.
موصی له: شخص یا اشخاصی که وصیت تملیکی به نفع آنان است.
موصی به: موردی که نسبت به آن وصیت صورت گرفته است.
وصی: کسی که به موجب وصیت عهدی مأمور انجام امور مربوط به یک سوم مال موصی یا فرزند صغیر او شده باشد.
مطابق ماده ۸۲۵ قانون مدنی ایران وصیت به دو نوع تقسیم می‌شود:
وصیت تملیکی
وصیت تملیکی، از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانا تملیک کند. در وصیت تملیکی،موصی تنها می‌تواند یک سوم از عین یا منفعت اموالش را در زمان بعد از مرگش به دیگران منتقل کند.
وصیت عهدی
وصیت عهدی، از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری نسبت به یک سوم اموال یا تصرفات دیگری مأمور می‌نماید.
انواع وصیت نامه
● وصیت نامه رسمی :
تنظیم وصیت نامه‌های رسمی در جهت اعتبار آن همانند رعایت شرایط اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی می‌باشد به همین جهت به آن وصیت نامه رسمی گفته می‌شود .
● وصیت نامه سری :
وصیت نامه‌های سری ممکن است به خط موصی یا به خط شخص دیگری باشد ولی در هر صورت باید به امضای موصی برسد و در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری معین شده است امانت گذارده می‌شود.
● وصیت نامه دستی یا خود نوشت :
وصت نامه‌های خود نوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ روز و ماه و سال باشد وذیل آن به امضای متوفی برسد در خصوص اعتبار وصیت خود نوشت، رعایت قانون در تنظیم وصیت نامه الزامی است و عدم رعایت آن موجبات طرح دعوای تنفیذ وصیتنامه در دادگاه خواهد بود و بدین خاطر است که وصیت خود نوشت همانند سند عادی می‌تواند با شاهد در دادگاه دارای اعتبار گردد.
دلیل رسمیت نداشتن وصیت نامه دستی وجود یک سری از ابهامات از جمله دستکاری وصیتنامه است. بنابراین به مراتب وصیتنامه رسمی اعتبار قانونی بیشتری نسبت به وصیت‌نامه‌های دستی دارد.
اعتبار وصیتنامه شفاهی
قانون، اعتبار وصیتنامه شفاهی یا لفظی را محدود به شرایطی خاص نموده است و در هر شرایطی نمی‌توان وصیت شفاهی کرد. بر اساس ماده ۲۸۳ قانون امور حسبی، موصی تنها می‌تواند در شرایطی فوق‌العاده مانند جنگ یا خطر مرگ فوری و امراض مسری و مسافرت در دریا اقدام به وصیت شفاهی نماید و علت آن هم این است که در چنین شرایطی امکان تنظیم وصیتنامه کتبی وجود ندارد.
از جمله شرایط صحت وصیت شفاهی این است که موصی باید در حضور دو نفر گواه یا شاهد وصیت خود را به‌صورت شفاهی بیان نماید و یکی از این دو شاهد، باید اظهارات موصی را با ذکر تاریخ دقیق نوشته و موصی و گواه باید آن را امضا نمایند.
علاوه بر این، بر اساس ماده ۲۸۴ و ۲۸۶ قانون امور حسبی، افراد و افسران نظامی و کسانی که در ارتش اشتغال به کاری دارند، در صورتی که جنگ شده باشد یا مأمور عملیات جنگی باشند و یا در محلی زندانی یا محصور باشند که مراوده‌ای با خارج نباشد، میتوانند نزد یک نفر افسر یا هم‌ردیف او با حضور دو گواه، وصیت خود را شفاهاً اظهار نمایند.
بر اساس این توضیحات، متوجه می‌شویم که وصیت شفاهی تنها در دو مورد و با رعایت تشریفات قانونی، صحیح است و در غیر از این دو صورت، چنین وصیتی معتبر نبوده و نزد دادگاه نیز قابل استناد نخواهد بود.
شرایط وصیت نامه دستی
شروط وصیت نامه دستی، عبارت است از:
- مورد وصیت، رسما و قانونا، در مالکیت وصیت کننده باشد.
- وصیت کننده، در زمان اقدام برای تنظیم وصیت دست نویس، از عقل، بلوغ و رشد یا همان اهلیت قانونی، برخوردار باشد.
- وصیت کننده، بدون اکراه و اجبار و با رضایت، اقدام به نوشتن وصیت نامه دستی نماید.
- مورد وصیت، دارای منفعت حلال بوده و مشروع و جایز باشد.
- وصیت کننده، حتما، با سواد باشد و با خط خود، اقدام به تنظیم وصیت دست نویس کند.
- وصیت کننده، حتما پس از پایان تنظیم و نوشتن وصیتنامه، تاریخ دقیق تنظیم، اعم از روز، ماه و سال تنظیم را با خط خود، در آن، درج کند.
- وصیت کننده، حتما، ذیل وصیتنامه را امضا بزند.
- مورد وصیت، دارای قابلیت نقل انتقال باشد و به عبارتی، در دسته اموال غیر قابل انتقال، نظیر اموال موقوفه، نباشد.
اعتبار وصیت نامه دست نویس بدون شاهد
در صورتی که وصیتنامه دست‌نویس یا خود نوشت و وصیتنامه دستی، داراری شرایط ماده 278 قانون امور حسبی باشد. (دارای تاریخ دقیق، روز و ماه باشد و به خط موصی نوشته شده باشد و به امضای وی رسیده باشد) حتی بدون شاهد دارای اعتبار قانونی می‌باشد.
ولی اگر شرایط شکلی تنظیم وصیتنامه در ماده 278 قانون امور حسبی رعایت نشود، وصیت نامه اعتبار ندارد، مگر آنکه سایر ورثه به صحت آن گواهی دهند.
اعتبار وصیت نامه دست نویس با شاهد
وصیت نامه دستی می‌تواند مورد انکار و تردید وراث قرار گیرد و شهادت شهود می‌تواند در خصوص این نوع از وصیت نامه کارساز باشد و دادگاه جهت احراز صحت و اصالت این سند بیانات شهود را استماع می‌نماید.
البته علاوه براینکه شهود میتوانند در اثبات اصالت سند مثمر ثمر باشند در مرحله تنظیم نیز نقش دارند به این معنا که موصی جهت تنظیم وصیت امضای شهود را نیز ضمیمه کرده باشد.
تایید دادگاه بر اعتبار وصیتنامه دست‌نویس
دادگاهی که به پرونده رسیدگی می‌نماید، می‌بایست صحت انتساب وصیتنامه دستی به متوفی را بررسی نماید. برای این کار دادگاه می‌تواند از نظریه کارشناس خط مبنی بر این که دست خط مندرج در سند دست نویس، دست خط متوفی است. در صورتی که صحت انتساب وصیت نامه دست‌نویس به متوفی ثابت شود، چنین وصیت نامه‌ای به عنوان یک سند عادی می‌تواند مورد استناد دادگاه قرار گیرد.
موضوع مهمی که در ارتباط با اعتبار وصیتنامه دست‌نویس باید به آن توجه داشت این است که ماده ۲۹۴ قانون امور حسبی بیان می‌کند: «دادگاه بخش در آگهی که برای اداره یا تصفیه ترکه یا تصدیق حصر وراثت می‌شود قید می‌کند که هر کس وصیت‌نامه‌ای از متوفی نزد او است، در مدت سه ماه به دادگاهی که آگهی نموده بفرستد و پس از گذشتن این مدت هر وصیت‌نامه‌ای (جز وصیتنامه رسمی و سری) ابراز شود از درجه اعتبار ساقط است».
به بیان ساده می‌توان چنین استنباط کرد که یکی از شرایط اعتبار وصیتنامه دست‌نویس این است که این وصیتنامه ظرف سه ماه از آگهی حصر وراثت باید به دادگاه فرستاده شود و در غیر این صورت، این وصیتنامه معتبر نخواهد بود.
اعتراض به اعتبار وصیتنامه
چنانچه وراث نسبت به وصیت نامه اعتراض داشته و آن را قبول ننمایند و یا ادعای غیر‌مقدور بودن و غیر‌مشروع بودن آن را داشته باشند، باید برای اثبات ادعای خود مبنی بر غیر‌مشروع و غیرقانونی بودن وصیتنامه دلایل و بینه خود را بیان دارند.
زیرا که در این خصوص اصل بر این می‌باشد که وصیت‌نامه‌ها صحیح و نافذ هستند، مگر آنکه خلاف آن ثابت گردد که دلیل این امر هم، قاعده صحت می‌باشد. بنابراین کلیه وصیتنامه ها نافذ بوده، مگر آنکه ادعای خلاف آن ارائه گردد، که البته آن ادعا هم باید اثبات شود.
شرایط ابطال وصیت نامه
براساس ماده ۸۴۳ قانون مدنی، وصیت به زیاده بر ثلث ترکه نافذ نیست مگر به اجازه وراث و اگر بعض از ورثه اجازه کند فقط نسبت به سهم او نافذ است. منظور از ثلث مال در این ماده، دارایی موصی در زمان فوت می‌باشد نه در زمان تنظیم وصیتنامه. بنابراین از این ماده می‌توان دریافت که وصیت زیاده بر ثلث می‌تواند مورد ابطال ورثه باشد. دیگر موارد ابطال وصیتنامه دستی توسط وراث برقرار است:
‒ وصیت نامه، جعلی باشد.
‒ موصی در اثر خودکشی فوت کرده باشد.
‒ موصی وارثی را از ارث محروم کرده باشد.
‒ موصی فاقد شرایط مسئولیت و اهلیت باشد.
‒ موضوع وصیت غیرشرعی و غیر قانونی باشد.
‒ موصی در خصوص وصیتنامه رسمی، بیسواد باشد.
‒ امضا و خط موصی مورد انکار و تردید قرار گیرد.
نکات قانونی وصیت نامه دستی
بحث تنفیذ وصیت نامه دستی، زمانی مطرح می‌گردد که موصی، زیاده بر ثلث، یعنی، مازاد بر یک سوم دارایی خود را وصیت کرده باشد و در غیر این صورت، برای اثر داشتن وصیتنامه خودنوشت، نیازی به تنفیذ هیچ یک از ورثه نیست. در وصیتنامه دستی، اثر انگشت، جایگزین معتبری برای امضا نخواهد بود.
در صورتی که برخی از وراث، وصیتنامه دستی‌ای که در آن، مازاد بر یک سوم دارایی، وصیت شده را تنفیذ و اجازه کنند و برخی نه، تنفیذ، صرفا نسبت به سهم وراثی که وصیت را اجازه کرده‌اند، دارای اثر می‌باشد. با توجه به اینکه یکی از انواع وصیتنامه، وصیتنامه رسمی یا محضری است.
نحوه تنفیذ وصیتنامه دستی، در وصیت مازاد بر یک سوم، بدین صورت خواهد بود که وراث، اذن و رضایت خود، بر تنفیذ مازاد بر یک سوم ترکه را، نسبت به سهم خود، اعلام نمایند.
هر کس وصیت‌نامه‌ای دستی از متوفی نزد او است، در مدت سه ماه به دادگاهی که آگهی نموده بفرستد و پس از گذشتن این مدت هر وصیت‌نامه‌ای (جز وصیتنامه رسمی و سری) ابراز شود از درجه اعتبار ساقط است.
مزایا و معایب وصیتنامه دست‌نویس
مزایای تنظیم وصیتنامه دست‌نویس:
شخص وصیت‌کننده، معاف از هزینه ثبت اسناد رسمی می‌باشد.(مورد به اندازه‌ای مزیت محسوب نمی‌گردد که یک نفر تصمیم به تنظیم چنین وصیت‌نامه‌ای بگیرد.) وصیت‌کننده هر زمان بخواهد می‌تواند بدون تشریفات اقدام به نوشتن و یا تغییر وصیتنامه کنند.
معایب وصیتنامه دست‌نویس:
وصیتنامه دست‌نویس چون رسمی نیست، امکان جعل، دخل و تصرف، تلف شدن و مخدوش شدن این وصیتنامه وجود دارد و مراقبت از این نوع وصیتنامه، بسیار دشوار می‌باشد. یکی از بزرگترین معایب وصیتنامه دست‌نویس این است که هر یک از وراث متوفی میتوانند اصالت این وصیتنامه را در صورتی‌که به نفع آن‌ها نباشد، زیر سؤال ببرند. وراث متوفی میتوانند با ادعای جعل نسبت به این وصیتنامه، آن را فاقد اعتبار بدانند.
وصیتنامه دست‌نویس تا زمانی که وراث اصالت و اعتبار آن را زیر سؤال نبرند، معتبر خواهد بود اما اگر حتی یک نفر از این وراث مدعی شود که وصیتنامه جعلی می‌باشد، در این صورت اعتبار این وصیتنامه دچار خدشه خواهد شد و قاضی دادگاه باید در این باره اظهار نظر نماید.
اگر اصالت وصیتنامه دست‌نویس برای همگان روشن و مشخص باشد و یک نفر به تاریخ این وصیتنامه اعتراضی داشته باشد، در این شرایط چنین فردی مدعی است و باید برای اثبات ادعای خود دلیلی ارائه نماید.
اگر این فرد بخواهد ادعای خود را با شهادت دیگری اثبات نماید، این دلیل برای اثبات ادعای وی کافی نخواهد بود و مدعی باید به دلایل دیگری جهت اثبات غلط بودن تاریخ وصیتنامه استناد نماید.
در کل، می‌توان چنین نتیجه گرفت که وصیتنامه دست‌نویس در صورتی‌که بر اساس تشریفات قانونی و شرعی تنظیم گردد، در این شرایط معتبر و صحیح خواهد بود، اما اعتبار این وصیتنامه به صورتی است که می‌توان به راحتی آن را زیر سؤال برد.
اثرات حقوقی وصیت نامه
وصیت نامه‌ای درست و قانونی است که قبل از فوت شخص تنظیم شود اما اثرات آن مربوط به پس از فوت وصیت‌کننده باشد و تا قبل از فوت موصی بر اموال خود مسلط بوده و اداره کننده است. وصیتنامه دست‌نویس سبب تملیک یا تملک می‌شود به همین دلیل موصی نمی‌تواند از موصی‌له تقاضای مابه ازا کند.
همچنین ایجاد مسئولیت برای وصی، در مواردی که موصی یا همان وصیت کننده، به موجب یک وصیت نامه دست‌نویس، اقدام به انجام وصیت عهدی نموده است.
وکیل وصیتنامه دستی
اگر بین ورثه اختلاف ایجاد گردد که نتیجه‌ای در بر نداشته باشد، ناچارا این عدم تراض ورثه می‌باسیت در محاکم قضایی توسط بهترین وکیل وصیتنامه رسیدگی گردد.
باید بدانیم این مساله در مواردی که ماترک صرفا نسبت به اموال از منقول از قبیل خودرو، وجه نقد، طلاجات و... اموال غیر‌منقول همچون آپارتمان، مغازه، باغ، زمین باشد حکومت داشته در این حالت ورثه بصورت مشاعی به نسبت سهم الارث، مالک مشاعی این اموال می‌شوند، لذا جهت تعیین تکلیف و تقسیم ترکه از طریق وکیل وصیتنامه دستی،در دادگاه باید رسیدگی گردد.
دعاوی که می‌بایست مورد توجه وکیل وصیت نامه حق‌گراقرار بگیرد دعوای فوق است لازم به ذکر است که ورثه نمی‌توانند در ملکی که مورد وصیتنامه است دخل و تصرف داشته باشند تا زمانی که موصی له رد یا قبول نکرده باشد در واقع شخصی که به نفع او وصیت شده است باید قبول یا رد کند تا تکلیف مشخص شود.
