نحوه اثبات ترک عجز از انفاق
دی ۳۰, ۱۴۰۳
ختم دادرسی مقطعی از دادرسی است. اعلام ختم دادرسی، پیش از اتخاذ هرگونه تصمیم قاطع در خصوص دعوا، یکی از اصول بنیادین دادرسی مدنی محسوب میشود.
به عنوان اصلی دیگر، دادرس به هر حال مکلف به ختم دادرسی در مدت متعارف میباشد؛ در نتیجه اگر «صدور حکم را بر خلاف قانون به تاخیر اندازد» به عنوان «مستنکف از احقاق حق» پیگیرد کیفری و انتظامی خواهد بود. البته دادگاه نمیتواند، در حالی که پرونده فی الواقع آماده ختم دادرسی نیست، این موضوع را اعلام دارد.
ختم:
ختم در لغت به معنای به پایان رساندن چیزی یا کاری، پایان دادن و تمام کردن می باشد. و دادرسی در لغت به معنای به داد کسی رسیدن و به دادخواهی دادخواه رسیدگی کردن میباشد.
ختم دادرسی
ختم دادرسی به معنای پایان رسیدگیهای قضایی و آماده بودن پرونده برای صدور رای است. در واقع در ختم دادرسی، رسیدگی به پرونده به پایان رسیده و پرونده نیازمند انجام هیچ اقدام دیگری نمیباشد.
ختم دادرسی مقطعی از دادرسی است که هیچ اقدام قضایی دیگری نیاز نیست و دادگاه بتواند اقدام به صدور رای قاطع نماید. پس از اطلاع ختم دادرسی از سوی قاضی رسیدگی کننده به دعوا، بنابر تجویز قانونگذار تکالیفی برای او مقرر شده است که در زمره آثار اعلام ختم دادرسی میباشد.
به هر ترتیب صدور رای قاطع دادگاه در جلسهای که اعلام از ختم دادرسی شده است و هم چنین در حضور اصحاب دعوا مستلزم این است که اعلام ختم دادرسی در جلسه رسیدگی اعلام و اصحاب دعوا نیز حضور داشته باشند. اگر صدور رای قاطع در همان جلسه امکان نداشته باشد تشکیل جلسه به منظور صدور رای ضروری نمیباشد.
با توجه به ماده ۲۹۵ قانون آیین دادرسی مدنی:
«پس از اعلام ختم دادرسی در صورت امکان دادگاه در همان جلسه انشای رای نموده و به اصحاب دعوا اعلام مینماید در غیر این صورت حداکثر ظرف یک هفته انشاء و اعلام رای میکند.»
اعلام ختم دادرسی
پس از ارائه تمامی شواهد، مدارک و ادعا های طرفین پرونده توسط قاضی اعلام میشود. پس از اطلاع ختم دادرسی، قاضی وارد مرحله صدور رأی میشود که در آن تصمیم نهایی درباره پرونده اتخاذ میشود. مهلت صدور رای بعد از اعلام ختم دادرسی بر اساس ماده یاد شده، یک هفته میباشد.
ختم دادرسی باید به صورت مکتوب در پرونده درج گردد و نیازی نیست که دادگاه به طرفین اعلام کند که دادرسی را به پایان می رساند. اگرچه پس از ثبت عبارت "ختم دادرسی" در پرونده، اعلام شفاهی این موضوع در صورت حضور طرفین بلامانع است، اما این کار از الزامات دادگاه محسوب نمیشود. نکته دیگر که باید به آن توجه داشت این است که پس از اعلام ختم دادرسی ادعای جدید قابل پذیرش نیست.
به طور مثال، پس از جلسه دادرسی دادگاه برای حصول استعلام ثبتی وقت نظارت تعیین نموده است و پاسخ استعلام قبل از رسیدن وقت نظارت وصول گردیده است. دادگاه در صورت آماده بودن پرونده برای صدور رای، ختم دادرسی را اعلام و مبادرت به صدور رای میکند.
روند بعد از اعلام ختم دادرسی
پس از اعلام ختم دادرسی، قاضی وارد مرحله صدور رأی میشود که در آن تصمیم نهایی درباره پرونده اتخاذ میشود. مهلت صدور رای بعد از اعلام ختم دادرسی براساس ماده یاد شده، یک هفته میباشد.
در قانون سابق آیین دادرسی مدنی مقرر گردیده بوده است که بعد از اطلاع ختم دادرسی اگر دادگاه نتواند در همان جلسه انشای رای نماید باید روز و ساعتی را برای اعلام رای معین نموده و به طرفین ابلاغ نماید.
در دادگاهها همیشه از اصحاب دعوا میخواستند که در صورت جلسه دادگاه، اسقاط حق حضور نمایند. فیالواقع صدور رای در جلسه دادرسی که اطلاع ختم دادرسی شده معمولا غیرممکن و تعیین جلسه و دعوت از اصحاب دعوا جهت صدور رای نیز موجب تاخیر فراوان میشود.
در قانون جدید آیین دادرسی مدنی تکلیف اعلام حضوری رای به طرفین دعوا اگر در جلسهای که اعلام از ختم دادرسی شده و رای صادر میشود حاضر نباشند، پیشبینی نشده است در نتیجه نوشتن جمله مذکور در صورت جلسه دادگاه، در حال حاضر ضروری نمیباشد.
سازش، از جمله اسباب زوال دادرسی
یکی از اسباب زوال دادرسی، ختم دادرسی با صلح و سازش طرفین دعوا با یکدیگر است. اصولا محاکم بر اساس دلایل طرفین دعوی، اعلام رای میکنند و ممکن است شخص واقعاً محق باشد، اما دلیلی نداشته باشد یا نتواند بهموقع دلایل خود را ارایه کند و به همین دلیل حکم علیه او صادر شود.
رویه موجود در محاکم قضایی بدین منوال است که سازش در دعاوی خانوادگی بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد، اما میتوان دامنه شمول آن را گسترش داده و به تمامی دعاوی مطروحه در محاکم تسری داد و از این اختیار قانونی استفاده کرد.
ارائه دلیل جدید پس از اعلام ختم دادرسی
بعد از اعلام ختم دادرسی اگر دادگاه بخواهد در همان جلسه انشای رای مینماید در غیر اینصورت میتواند انشای رای را یک هفته به تاخیر اندازد.
نکته در طرح ادعای جدید، در این مرحله امکان پذیر نمیباشد و ارائه دلیل جدید پس از اطلاع ختم دادرسی امکان پذیر نمیباشد.
این مساله در ماده ۲۹۵ و صدر ماده ۳۶۲ قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده است. ماده ۳۶۲ قانون آیین دادرسی مدنی: «ادعای جدید در مرحله تجدیدنظر مسموع نخواهد بود …»
تحویل دلیل جدید پس از اعلام ختم دادرسی امکان پذیر نمیباشد، زیرا تجویز ادعای جدید مستلزم رسیدگی به آن و در نتیجه از سرگیری یا بازگشایی دادرسی است که مغایر با ختم دادرسی است
ختم دادرسی با صلح و سازش
بنابراین باید اختلافهای موجود میان ۳ حالت ذیل را برای انجام سازش بین طرفین پرونده به دقت مورد توجه قرار داد و با توجه به اینکه هر یک، شرایط مخصوص به خود را دارد، باید براساس شرایط همان قسمت عمل کرد:
- سازش در دفاتر اسناد رسمی
- سازش در دادگاه
- سازش در خارج از دادگاه
بر اساس ماده ۱۸۴ این قانون، پس از ایجاد ختم دادرسی با صلح و سازش بین طرفین دعوی به شرح هر یک از موارد ذکرشده، دادگاه رسیدگی را ختم کرده و به جای صدور رأی، مبادرت به صدور گزارش اصلاحی میکند.
مهلت صدور رای بعد از ختم دادرسی
بر اساس ماده 374 قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه بعد از اعلام ختم دادرسی با استعانت از خداوند متعال، با تکیه بر شرف و وجدان و باتوجه به محتویات پرونده و ادله موجود، در همان جلسه و در صورت عدم امکان در اولین فرصت و حداکثر ظرف مدت یک هفته به انشای رای مبادرت میکند. رای دادگاه باید مستدل، موجه و مستند به مواد قانون و اصولی باشد که براساس آن صادر شده است. تخلف از صدور رای در مهلت مقرر موجب محکومیت انتظامی تا درجه چهار است.
بنابراین با توجه به این ماده مهلت قانونی صدور رای بعد از ختم دادرسی، در صورت امکان در همان جلسه و یا حداکثر یک هفته بعد از پایان دادرسی است.منظور از کلمه «رای» در این ماده، مختص به احکام قاطع دعوا میشود و شامل قرارهای اعدادی مانند: قرار تحقیق محلی و ... نمیشود.
طبق ماده ۳۷۸: رای دادگاه (دادنامه) باید حداکثر ظرف مدت 3 روز از تاریخ انشاء، پاک نویس یا تایپ شود.
با توجه به ماده 374، اعلام رای در حضور اصحاب دعوا تنها در صورتی ضروری است که دادگاه در جلسه دادرسی اقدام به اطلاع ختم دادرسی کرده باشد، اما اگر دادگاه در جلسه دادرسی اعلام ختم دادرسی نکند یا اصحاب دعوا در آن جلسه حضور نداشته باشند، تعیین جلسه جهت اعلام حضوری به اصحاب دعوا، غیرضروری و غیرقانونی است و دادگاه یک هفته مهلت دارد تا مبادرت به صدور رای نموده و از طریق ابلاغیه، اصحاب دعوا را مطلع نماید.
طبق قانون، قاضی دادگاه با پایان دادرسی، مکلف است که ختم دادرسی را اعلام و در پرونده قید نماید، در غیر این صورت، طبق ماده 374 قانون ایین دادرسی کیفری، مرتکب تخلف انتظامی شده و ناقض قانون شناخته میشود و به موجب نظامات قضایی به مجازات درجه چهار، محکوم خواهد شد.
بنابراین رای صادره باید، در مدت زمان ابلاغ رای، به طرفین دعوا، ابلاغ شود و در صورتی که رای صادره قابل اعتراض باشد، طرفین میتوانند نسبت به آن اعتراض نمایند. با اعلام ختم دادرسی و در فاصله اعلام از ختم دادرسی و صدور رای، دیگر ادعا و یا دلیل جدیدی در مورد موضوع پرونده، از سوی دادگاه قابل استماع نیست. به این دلیل که استماع ادعای جدید مستلزم رسیدگی جدید و ازسرگیری دادرسی است که مغایر با ختم دادرسی است.
زمان تایپ رای دادگاه بعد از اعلام ختم دادرسی
پس از اعلام ختم دادرسی در صورت امکان، دادگاه در همان جلسه انشاء رای نموده و به اصحاب دعوا اعلام مینماید. در غیر این صورت، حداکثر ظرف یک هفته انشاء و اعلام رای صورت می گیرد. بر اساس قانون رای دادگاه پس از انشاء لفظی، باید نوشته شده و به امضای دادرس یا دادرسان برسد.
رای دادگاه باید ظرف پنج روز از تاریخ صدور پاکنویس شده و به امضای دادرس یا دادرسان صادرکننده رای برسد. بنابراین، مدت زمان تایپ رای دادگاه بعد از آگاهی ختم دادرسی و پاک نویس نمودن آن، پنج روز از تاریخ صدور میباشد.
انجام تحقیقات و بررسی ادله و اسناد به طور دقیقتر، به مدت زمان صدور رای و رسیدگی به پرونده میافزاید. در این میان، بر اساس با ماده 14 قانون نظارت بر رفتار قضات، عدم اعلام ختم دادرسی در دادگاه و ختم تحقیقات در دادسرا یا تاخیر غیرموجه کمتر از یک ماه در صدور رای و اجرای آن از جمله تخلفات قاضی دادگاه به حساب میآید.
پایان دادرسی
زمانی دادگاه ختم مذاکرات را اعلام میکند که پرونده را در وضعیتی ببیند که تمامی اقدامات و رسیدگیهای لازم جهت کشف واقع و فصل خصومت انجام شده و تشخیص دهد که نیازی به رسیدگی بیشتر نیست.
پس از پایان دادرسی، قاضی مکلف است که ختم دادرسی را در پرونده قید کند. در غیر این صورت، به موجب نظامات قضایی به مجازات درجه سه (کسر حقوق) محکوم خواهد شد.
گاهی به جای عبارت ختم دادرسی عبارتهای ختم مذاکرات یا ختم رسیدگی به کار میرود و باید دانست که ختم مذاکرات الزاما همان ختم دادرسی نیست.
به این دلیل که ممکن است در مقطعی نیاز به مذاکرات نباشد اما اقداماتی همچون جلب نظر کارشناس یا استعلام از مرجعی لازم باشد که در این صورت ختم دادرسی محقق نمیشود.
آثار ختم دادرسی
پس از اعلام ختم دادرسی دادگاه در صورت امکان در همان جلسه انشای رای (قاطع) مینماید. روشن است که مراد از «رای» در این ماده و لزوم اعمال ترتیب مزبور مختص به احکام قاطع دعوا است و شامل قرارهای اعدادی، نظیر قرار تحقیق محلی و غیره نمیشود. بنابراین صدور و اجرای قرارهای اعدادی قبل از ختم دادرسی نیز ممکن است.
با توجه به این که در قانون جدید اعلام رای در حضور اصحاب دعوا تنها در صورتی ضروری است که دادگاه در جلسه دادرسی اقدام به اعلام از ختم دادرسی نموده باشد؛ در صورتی که دادگاه در جلسه دادرسی آگاهی ختم دادرسی ننماید یا اصحاب حضور نداشته باشند.
تعیین جلسه جهت اعلام حضوری رای به اصحاب دعوا، غیر ضروری و غیر قانونی است؛ بلکه دادگاه پس از جلسه دادرسی در مدت مزبور ( تا یک هفته) مبادرت به صدور رای مینماید و به وسیله ابلاغ اصحاب دعوا را از آن مطلع میکند.
یکی از آثار ختم دادرسی عدم استماع ادعای جدید یا دلیل جدید میباشد و در فاصله میان اعلام از ختم دادرسی و صدور رای هیچگونه ادعا یا دلیل جدیدی قابل پذیرش نیست. هر گونه سوال حقوقی که در زمینه ختم دادرسی و مسائل حقوقی مرتبط با آن دارید با وکیل دفتر حقوقی حقگرا در میان بگذارید.