تقسیم اموال با وصیت نامه شفاهی
در قوانین کشور، هر وصیت نامه‌ای معتبر نیست. وصیت نامه شفاهی نیز تنها در شرایطی خاص و وفق شروط مندرج در مواد 283 به بعد قانون امور حسبی معتبر خواهد بود. اثبات وصیت شفاهی در دادگاه و تقسیم اموال با وصیت نامه شفاهی، متفاوت با وصیتنامه رسمی و وصیت کتبی هست و تحت شرایط خاصی این امکان وجود دارد که وکیل دفتر حقوقی بسته به نوع وصیت شما را راهنمایی می‌کند.
اگر پدر در جمع اعضای خانواده خود برای بعد از فوت خودش وصیتی کرده است و خانه، زمین یا ملکی از خود را به نفع یک یا چند نفر از فرزندانش وصیت می‌کند و در این خصوص وصیت نامه‌ای نمی‌نویسد که در اینجا بحث اعتبار وصیت لفظی یا وصیت نامه شفاهی مطرح می‌شود.
وصیت نامه شفاهی را تنها در شرایط بخصوصی، نظیر مواردی که فرد، در شرایط جنگی و نظامی بوده یا در ارتش مشغول باشد و به بیرون، دسترسی نداشته، جایز می‌داند و این وصیت نامه، تنها در صورتی معتبر خواهد بود که نزد دو شاهد، انجام شود و اثبات آن در دادگاه نیز با شهادت همان شهود، امکان پذیر خواهد بود.
اگر انجام وصیت شفاهی، در شرایط عادی و معمولی باشد که در این صورت نیز، تنها در صورتی وصیت نامه شفاهی، معتبر بوده که نزد دو گواه، صورت گیرد و یکی از آن‌ها، وصیت را با ذکر دقیق تاریخ، مکتوب نموده و موصی و گواهان، ذیل آن را امضا کنند.
اما گاهی شخص متوفی، به صورت شفاهی یا لفظی، امری را وصیت می‌کند، ولی ورثه متوفی، به دلیل اینکه وصیت شفاهی را نشنیده‌اند یا به هر دلیلی مفاد آن را قبول ندارند، از پذیرش اعتبار وصیت شفاهی یا لفظی، توسط متوفی، خودداری می‌کنند و از عمل نمودن به آن نیز خودداری می‌ورزند. از نظر شرعی، اگر متوفی، به صورت شفاهی به امری وصیت کرده باشد، در صورت اثبات این امر، عمل به وصیت شفاهی، واجب شرعی محسوب شده و ضروری است.
دادگاه، این شرایط را بررسی کرده و چنانچه وصیت نامه، مطابق آن ها تنظیم شده باشد و احراز شود، تمامی شرایط، وجود داشته است، آن را معتبر دانسته و وراث، موظف هستند به مفاد آن، عمل نمایند؛ بدیهی است، در صورت عدم احراز شرایط، وصیت شفاهی، معتبر نخواهد بود.
وصیت شفاهی
وصیّتِ شفاهی وصیت‌نامه‌ای است که به‌طور شفاهی در گفتار برای شهود بیان می‌شود؛ برخلاف معمول که وصیت‌نامه‌ها کتباً نگاشته می‌شود تا به عنوان سند اعتبار داشته باشد. به زبان ساده‌تر، وصیت نامه زبانی یا همان وصیت شفاهی، نوع از وصیتنامه است که برخلاف وصیت نامه کتبی روی برگه‌ای نوشته نمی‌شود و در زمان زنده بودن متوفی و توسط او به وراث گفته می‌شود.وصیت نامه شفاهی را تنها در شرایط بخصوصی، نظیر مواردی که فرد، در شرایط جنگی و نظامی بوده یا در ارتش مشغول باشد و به بیرون، دسترسی نداشته، جایز می‌داند و این وصیت نامه، تنها در صورتی معتبر خواهد بود که نزد دو شاهد، انجام شود و اثبات آن در دادگاه نیز با شهادت همان شهود، امکان پذیر خواهد بود.
اگر انجام وصیت شفاهی، در شرایط عادی و معمولی باشد که در این صورت نیز، تنها در صورتی وصیت نامه شفاهی، معتبر بوده که نزد دو گواه، صورت گیرد و یکی از آن‌ها، وصیت را با ذکر دقیق تاریخ، مکتوب نموده و موصی و گواهان، ذیل آن را امضا کنند.
نظر شرعی وصیت شفاهی
از نظر شرع، تفاوتی میان کتبی بودن وصیت یا شفاهی بودن آن، وجود ندارد و نظر شرعی وصیتنامه شفاهی یا لفظی آن است که توسط موصی‌له یا وصی، به انجام برسد.اما گاهی شخص متوفی، به صورت شفاهی یا لفظی، امری را وصیت می‌کند، ولی ورثه متوفی، به دلیل اینکه وصیت شفاهی را نشنیده‌اند یا به هر دلیلی مفاد آن را قبول ندارند، از پذیرش اعتبار وصیت شفاهی یا لفظی، توسط متوفی، خودداری می‌کنند و از عمل نمودن به آن نیز خودداری می‌ورزند. از نظر شرعی، اگر متوفی، به صورت شفاهی به امری وصیت کرده باشد، در صورت اثبات این امر، عمل به وصیت شفاهی، واجب شرعی محسوب شده و ضروری است.
حکم وصیت نامه شفاهی
گاهی شخص متوفی به صورت شفاهی یا لفظی امری را وصیت می‌کند، ولی ورثه متوفی به دلیل اینکه وصیت شفاهی را نشنیده‌اند یا به هر دلیلی مفاد آن را قبول ندارند، از پذیرش اعتبار وصیت شفاهی یا لفظی توسط متوفی خودداری می‌کنند و از عمل نمودن به آن نیز خودداری می‌ورزند؛ با این حال باید دانست که اگر متوفی به صورت شفاهی به امری وصیت کرده باشد، وصیت شفاهی واجب شرعی محسوب شده و عمل نمودن به آن ضروری است؛ چرا که آخرین خواست متوفی همان امر بوده است.شرایط وصیت شفاهی افراد نظامی
وصیت نامه زبانی، در خصوص افراد نظامی یا مشغول در ارتش یا فردی که در زندان هستند و راه به خارج ندارند، در صورتی معتبر خواهد بود که عمل وصیت، در حضور دو گواه و در نزد یک افسر یا هم ردیف او، صورت گرفته باشد و در شرایطی که فرد نظامی یا مشغول در ارتش، مجروح یا بیمار و در بیمارستان باشد، وصیت نامه او، در صورتی معتبر خواهد بود که این عمل را نزد رئیس بهداری ارتش و مدیر بیمارستان انجام داده باشد.دادگاه، این شرایط را بررسی کرده و چنانچه وصیت نامه، مطابق آن ها تنظیم شده باشد و احراز شود، تمامی شرایط، وجود داشته است، آن را معتبر دانسته و وراث، موظف هستند به مفاد آن، عمل نمایند؛ بدیهی است، در صورت عدم احراز شرایط، وصیت شفاهی، معتبر نخواهد بود.
اعتبار وصیت نامه شفاهی
در خصوص اعتبار وصیت شفاهی ذکر این نکته نیز ضروری است که موصی باید، این وصیت را در کمال صحت عقل و با اختیار و اراده و در حالی که دارای اهلیت قانونی بوده، انجام داده باشد. به صورت کلی وصیت شفاهی اعتبار ندارد و با شهادت نمی‌توان آن را اثبات کرد، مگر این که اشخاص ذینفع به صحت وصیت اقرار کنند. در این صورت وصیت شفاهی متوفی نیز صحیح و مورد قبول خواهد بود.به نظر شورای نگهبان وصیت شفاهی با شهادت شهود اثبات‌شدنی است زیرا که قانون مدنی در برابر قانون امور حسبی قانون عام، جدید است و با نسخ مواد آن قانون، قانون خاص (وصیت) نسخ نمی‌شود و باید به عنوان استثناء در کنار قانون عام حفظ شود.
اعتبار بخشیدن به وصیت نامه شفاهی متوفی که توسط ورثه به عمل می‌آید تحت عنوان تنفیذ وصیت شفاهی نیز شناخته شده است و ذینفع می‌تواند به دادگاه مراجعه و دادخواست تنفیذ وصیت نامه شفاهی را ارائه دهد.
در خصوص افراد عادی نیز، وصیت نامه شفاهی، تنها در صورتی معتبر بوده که نزد دو شاهد، صورت گرفته باشد و یکی از دو شاهد، با ذکر تاریخ دقیق و محل انجام وصیت، آن را مکتوب کرده باشد و وصیت کننده و دو گواه، ذیل آن را امضا نموده باشند. چنین وصیتی، تنها یک ماه از زمانی که موصی، به فرصتی دست پیدا کند و بتواند اقدام به وصیت رسمی، وصیت نامه دستی یا سری نماید، دارای اعتبار خواهد بود. البته، منوط بر اینکه در این بازه زمانی یک ماه، موصی، تمکن و اهلیت وصیت کردن را داشته باشد.
تنفیذ وصیت نامه شفاهی
اعتبار بخشیدن به وصیت نامه شفاهی متوفی که توسط ورثه به عمل می‌آید تحت عنوان تنفیذ وصیت شفاهی نیز شناخته شده است و ذی نفع می‌تواند به دادگاه مراجعه و دادخواست تنفیذ وصیت نامه شفاهی را ارائه دهد.ماده 291 قانون امور حسبی: هر وصیتی که خارج از ترتیب مذکور در قانون واقع شده باشد، در مراجع رسمی پذیرفته نخواهد شد و معتبر نیست. یعنی وصیت نامه یا بایستی به صورت کتبی و به یکی از سه طریق رسمی، خودنوشت یا سری تنظیم شده باشد و یا اینکه وصیت شفاهی در شرایطی خاص مطابق آنچه بیان گردید اظهار و ثبت گردد.
همچنین باید توجه داشت که در وصیت تملیکی، موصی یا وصیت کننده تنها می‌تواند تا سقف ثلث (یک‌سوم) اموال خود را به دیگران تملیک نماید و وصیتی که مازاد بر ثلث اموال باشد نیازمند تنفیذ ورثه خواهد بود. وصیت نامه‌ای که خارج از طرق مذکور در قانون تنظیم شده باشد معتبر نخواهد بود، مگر اینکه اشخاص ذینفع در ترکه، اعم از ورثه، طلبکاران و غیره صحت این وصیت نامه را تأیید نمایند. در واقع اگر در تنظیم وصیت نامه شفاهی شرایط مقرر در قانون رعایت نشده باشد، نیازمند تنفیذ وصیت نامه شفاهی خواهیم بود.
تقسیم اموال با پذیرش وصیت شفاهی
اگر پدر خانواده به صورت شفاهی در حضور همه فرزندان وصیت کند که یک سوم از اموال وی بعد از فوت او به یکی از فرزندانش تعلق گیرد، علیرغم اینکه وصیتی صحیح و معتبر است و به حکم اسلام قابل اجرا خواهد بود.اگر سایر فرزندان از پذیرش وصیت شفاهی وی خودداری نماید، شخصی که به نفع او وصیت شفاهی شده است نمی‌تواند با شهادت در دادگاه وصیت شفاهی را اثبات نماید؛ مگر اینکه اشخاص مذکور خودشان وصیت شفاهی را قبول کنند و به آن اقرار کرده باشند که در این صورت وصیت شفاهی اعتبار پیدا کرده و قابل اجرا خواهد بود.
اختلاف در وصیت نامه شفاهی
در صورت وجود اختلاف بین ورثه، پیرامون وجود وصیتنامه شفاهی، برای اثبات آن به دادگاه، مدعی وجود چنین وصیت‌نامه‌ای باید بتواند، شهود حاضر در تنظیم وصیتنامه شفاهی را در محکمه، حاضر کرده تا دادگاه، با بررسی گواهی و شهادت آن‌ها، در خصوص مساله مورد اختلاف، رای مقتضی را صادر کند.اگر شهود در دسترس نباشند، مدعی وجود وصیتنامه شفاهی می‌تواند از سایر قوانین، نظیر استشهادیه محلی یا گواهی بر گواهی یا هر سند و مدرکی که به متقاعد شدن قاضی، در وجود وصیتنامه شفاهی، کمک می‌کند، استفاده کرده تا شاید بتواند قاضی را نسبت به وجود چنین وصیتی متقاعد نماید.
اگر سایر فرزندان از پذیرش وصیت شفاهی وی خودداری نماید، شخصی که به نفع او وصیت شفاهی شده است نمی‌تواند با شهادت در دادگاه وصیت شفاهی را اثبات نماید
وصیت شفاهی فرد بی‌سواد
طبق قانون افراد بی سواد که توانایی تنظیم وصیت نامه ندارند و فقط می‌توانند امضا نمایند، باید به صورت رسمی اقدام به تنظیم وصیت نامه نمایند و در غیر این صورت وصیت نامه اعتبار نخواهد داشت.البته با توجه به شرایط گفته شده در وصیت شفاهی و البته با توجه به قانون مدنی، در صورتی که وصیت نامه توسط فردی دیگر نگارش و توسط موصی امضا شده باشد و البته در صورتی که 2 شاهد که توسط دادگاه تأیید و محترم شمرده شوند، وجود داشته باشد، این وصیت نامه معتبر خواهد بود.
وصیتنامه شفاهی بدون شاهد
وصیت نامه لفظی و زبانی بدون شاهد، فاقد اعتبار خواهد بود و علت آن، در این مساله است که مدعیان وصیتنامه شفاهی، می‌توانند هر امری را در قالب وصیت متوفی، بیان کرده و بدین ترتیب، سبب تضییع حق سایر وراث گردند.در قانون، وصیتنامه شفاهی و زبانی، همراه با دو شاهد بیان شده و به طور ضمنی، وجود دو شاهد را از تشریفات وصیت نامه شفاهی دانسته و در ماده 291 خود، به صراحت، وصیت نامه‌هایی که مطابق مقررات این قانون، تنظیم نشده باشند را باطل و بی‌اعتبار می‌داند.
