عوامل تخفیف در مجازات
متهمینی که پس از عبور از فرآیند دادرسی، حکم نهایی برای آن ها صادر میشود و به حبس تعزیزی محکوم می‌شوند به دنبال راه‌های قانونی برای کاهش مجازات حبس تعزیزی یا تقلیل مجازات کیفری خود هستند.
نه تنها مجرمین، بلکه خانواده‌های آنان نیز به دنبال راه‌های قانونی برای کاهش مجازات حبس تعزیزی آن‌ها هستند، از همین جهت آزادی مشروط، آزادی با پابند الکترونیک و عفو از جمله موردی هست که خواهان آن هستند.
نه تنها مجرمین، بلکه خانواده‌های آنان نیز به دنبال راه‌های قانونی برای کاهش مجازات حبس تعزیزی آن‌ها هستند، از همین جهت آزادی مشروط، آزادی با پابند الکترونیک و عفو از جمله موردی هست که خواهان آن هستند.
گاهی شرایطی که در آن جرم رخ داده است و اوضاع روحی متهم به گونه‌ای باشد که اعمال مجازات اصلی برای او عادلانه به نظر نرسد . ممکن است گاهی مجرم ذات و انگیزه مجرمانه نداشته اما تحت تاثیر اعمال و صحبت‌های وسوسه کننده به انجام جرم و تخلف تحریک شده است. زمانی که مجرم با توجه به یک سری شرایط مانند عدم سوءپیشینه کیفری از انجام جرم اظهار پشیمانی و ندامت می‌کند .
در این موارد و مشابه آن این گونه است که می‌توان مجازات کیفری مجرم را کاهش داد. قانون این اجازه را به قاضی داده است تا در صورت وجود دلایل که به کمک وکیل حق‌گرا به دادگاه ارائه کردید، قاضی با ادله ارائه شده حکم مخففه جرم که بتواند در مجازات تخفیف دهد و حکم تخفیف مجازات را صادر کند.
علاوه بر انواع تخفیف در مجازات یک عفو عمومی به صورت کلی به دسته‌ای از زندانیان که مرتکب جرم به خصوصی گردیده‌اند متعلق می‌باشد. این عفو تنها مختص زندانیان سیاسی نبوده این عفو بر اساس قانون اعطاء می‌گردد. این عفو رهبری در مناسبت‌های به خصوصی از جمله دهه فجر، عید نوروز،۲۲ بهمن، عید قربان، میلاد ائمه و پیامبر و.. توسط مقام رهبری به پیشنهاد رئیس قوه قضاییه اعطا می‌گردد.
تخفیف در مجازات بر سه نوع است:
۱) تخفیف قانونی:
که این نوع تخفیف الزامی است و مقننن به لحاظ خاص و با انگیزه‌ای مشخص ارتکاب فعل مجرمانه را مورد تخفیف قرار می‌دهد. مانند مواد ۵۳۱ و ۵۳۸ قانون مجازات اسلامی.
۲) تخفیف قضائی:
که همان اختیار دادگاه بر تخفیف مجازات قانونی پس از احراز کیفیات مخففه است.
۳) انواع دیگر تخفیف:
مانند تخفیف مندرج در ماده ۲۷۷ قانون آئین دادرسی کیفری (اسقاط حق تجدیدنظرخواهی قبل از قطعیت حکم و قبل از سپری شدن مدت تجدیدنظرخواهی و تخفیف وفق ماده ۶ قانون اصلاح پاره‌ای از قوانین دادگستری (صرف نظر شاکی یا مدعی خصوصی در جرائم غیر قابل گذشت بعد از قطعی شدن حکم است.)
ممکن است شرایطی برای قاضی احراز شود که مطابق آن روی حکم صادر شده تأثیر گذاشته شود و قاضی به مجرم پرونده ذیل این شرایط تخفیفاتی را بدهد که شامل موارد زیر است:
• گذشت شاکی
اولین مورد گذشت شاکی می‌باشد به این شکل که در جریان رسیدگی به پرونده و یا قبل از شروع رسیدگی به آن خانواده متهم با کمک وکیل حق‌گرا می‌توانند رضایت شاکی را جلب نمایند تا شاکی از جرم ارتکابی توسط مجرم گذشت نماید.
حال اگر جرم مرتکب شده به طور مثال قتل باشد و جنبه عمومی داشته باشد باگذشت شاکی اعدام لغو میشود، ولی به جهات عمومی که دارد و بحث امنیت جامعه مطرح میشود به حبس محکوم میشود و به‌نوعی می‌توان این را از عوامل تخفیف دهنده مجازات دانست.
• همکاری متهم در روند رسیدگی
اگر پرونده فرد متهم به گونه‌ای باشد که فرد مرتکب جرم، همراه خود شریک و معاون دارد. این افراد به دلایلی هنوز دستگیر نشده‌اند و به جرم آن‌ها رسیدگی نشده است و فردی که در این پرونده دستگیر شده می‌تواند با همکاری و راهنمایی‌هایی که برای بازپرس پرونده در جریان رسیدگی نیاز است؛ مانند کشف اموال و ادله‌ای که به موجب آن جرم صورت گرفته است حکم به تخفیف مجازات خود دریافت نماید به طور مثال اگر دوره حبس او طولانی باشد مقدار آن کاهش یابد یا مشروط به آزادی گردد.
• اقرار متهم پرونده
در بحث تخفیف مجازات عامل دیگری که می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود این است که متهم پرونده قبل از شروع تعقیب و پیگیری و یا در حین رسیدگی در خصوص جرم رخ‌داده شده خود در این خصوص اقرار نماید و در این خصوص دادگاه را در جریان پرونده یاری برساند.
• مداخله شریک و معاون در وقوع جرم
زمانی که از جانب دادگاه این امر احراز شود که شریک و یا معاون در وقوع جرم به فرد متهم کمک کرده‌اند قاضی می‌تواند بنا به صلاح دید خود در خصوص مجازات جرم ارتکابی تخفیفاتی قائل شود و به این سبب مجرم در جرم خود از تخفیف برخوردار خواهد شد.
• در نظر گرفتن شرایط اجتماعی متهم
یکی دیگر از مواردی که می‌تواند در تخفیف مجازات برای متهم مؤثر واقع شود در نظر گرفتن سوءسابقه فرد متهم و شرایط اجتماعی او در جامعه می‌باشد به‌نوعی که مرجع قضایی که صالح به رسیدگی پرونده است در کنار سایر تحقیقاتی که نسبت به جرم صورت گرفته انجام می‌دهد، تحقیقاتی در خصوص این امر که متهم سوءسابقه کیفری دارد یا نه و این که در جامعه به چه شکل شناخته می‌شده و تا چه حد حسن رفتار داشته و این که متهم بیماری یا کهولت سن دارد بررسی و تحقیقاتی انجام می‌دهد و در صورت احراز شرایط حکم خود را با در نظر گرفتن این عوامل صادر می‌نماید.
طبق ماده ۱۱۵ قانون مجازات اسلامی، توبه باعث تخفیف در میزان مجازات میشود. در جرایم تعزیری درجه شش، هفت، و هشت چنانچه مجرم توبه نماید و پشیمانی وی برای قاضی محرز شود، مجازات ساقط میشود. همچنین در سایر جرایمی که باعث مجازات تعزیر میشود، دادگاه می‌تواند، مقررات راجع به تخفیف را اعمال کند. به شرطی که متهم سه بار به جرایم تعزیری محکوم نشده باشد.
در این موارد و مشابه آن این گونه است که می‌توان مجازات کیفری مجرم را کاهش داد. قانون این اجازه را به قاضی داده است تا در صورت وجود دلایل که به کمک وکیل حق‌گرا به دادگاه ارائه کردید، قاضی با ادله ارائه شده حکم مخففه جرم که بتواند در مجازات تخفیف دهد و حکم تخفیف مجازات را صادر کند.
علاوه بر انواع تخفیف در مجازات یک عفو عمومی به صورت کلی به دسته‌ای از زندانیان که مرتکب جرم به خصوصی گردیده‌اند متعلق می‌باشد. این عفو تنها مختص زندانیان سیاسی نبوده این عفو بر اساس قانون اعطاء می‌گردد. این عفو رهبری در مناسبت‌های به خصوصی از جمله دهه فجر، عید نوروز،۲۲ بهمن، عید قربان، میلاد ائمه و پیامبر و.. توسط مقام رهبری به پیشنهاد رئیس قوه قضاییه اعطا می‌گردد.
انواع تقلیل در مجازات
تخفیف در مجازات بر سه نوع است:
۱) تخفیف قانونی:
که این نوع تخفیف الزامی است و مقننن به لحاظ خاص و با انگیزه‌ای مشخص ارتکاب فعل مجرمانه را مورد تخفیف قرار می‌دهد. مانند مواد ۵۳۱ و ۵۳۸ قانون مجازات اسلامی.
۲) تخفیف قضائی:
که همان اختیار دادگاه بر تخفیف مجازات قانونی پس از احراز کیفیات مخففه است.
۳) انواع دیگر تخفیف:
مانند تخفیف مندرج در ماده ۲۷۷ قانون آئین دادرسی کیفری (اسقاط حق تجدیدنظرخواهی قبل از قطعیت حکم و قبل از سپری شدن مدت تجدیدنظرخواهی و تخفیف وفق ماده ۶ قانون اصلاح پاره‌ای از قوانین دادگستری (صرف نظر شاکی یا مدعی خصوصی در جرائم غیر قابل گذشت بعد از قطعی شدن حکم است.)
عوامل تخفیف دهنده مجازات
ممکن است شرایطی برای قاضی احراز شود که مطابق آن روی حکم صادر شده تأثیر گذاشته شود و قاضی به مجرم پرونده ذیل این شرایط تخفیفاتی را بدهد که شامل موارد زیر است:
• گذشت شاکی
اولین مورد گذشت شاکی می‌باشد به این شکل که در جریان رسیدگی به پرونده و یا قبل از شروع رسیدگی به آن خانواده متهم با کمک وکیل حق‌گرا می‌توانند رضایت شاکی را جلب نمایند تا شاکی از جرم ارتکابی توسط مجرم گذشت نماید.
حال اگر جرم مرتکب شده به طور مثال قتل باشد و جنبه عمومی داشته باشد باگذشت شاکی اعدام لغو میشود، ولی به جهات عمومی که دارد و بحث امنیت جامعه مطرح میشود به حبس محکوم میشود و به‌نوعی می‌توان این را از عوامل تخفیف دهنده مجازات دانست.
• همکاری متهم در روند رسیدگی
اگر پرونده فرد متهم به گونه‌ای باشد که فرد مرتکب جرم، همراه خود شریک و معاون دارد. این افراد به دلایلی هنوز دستگیر نشده‌اند و به جرم آن‌ها رسیدگی نشده است و فردی که در این پرونده دستگیر شده می‌تواند با همکاری و راهنمایی‌هایی که برای بازپرس پرونده در جریان رسیدگی نیاز است؛ مانند کشف اموال و ادله‌ای که به موجب آن جرم صورت گرفته است حکم به تخفیف مجازات خود دریافت نماید به طور مثال اگر دوره حبس او طولانی باشد مقدار آن کاهش یابد یا مشروط به آزادی گردد.
• اقرار متهم پرونده
در بحث تخفیف مجازات عامل دیگری که می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود این است که متهم پرونده قبل از شروع تعقیب و پیگیری و یا در حین رسیدگی در خصوص جرم رخ‌داده شده خود در این خصوص اقرار نماید و در این خصوص دادگاه را در جریان پرونده یاری برساند.
• مداخله شریک و معاون در وقوع جرم
زمانی که از جانب دادگاه این امر احراز شود که شریک و یا معاون در وقوع جرم به فرد متهم کمک کرده‌اند قاضی می‌تواند بنا به صلاح دید خود در خصوص مجازات جرم ارتکابی تخفیفاتی قائل شود و به این سبب مجرم در جرم خود از تخفیف برخوردار خواهد شد.
• در نظر گرفتن شرایط اجتماعی متهم
یکی دیگر از مواردی که می‌تواند در تخفیف مجازات برای متهم مؤثر واقع شود در نظر گرفتن سوءسابقه فرد متهم و شرایط اجتماعی او در جامعه می‌باشد به‌نوعی که مرجع قضایی که صالح به رسیدگی پرونده است در کنار سایر تحقیقاتی که نسبت به جرم صورت گرفته انجام می‌دهد، تحقیقاتی در خصوص این امر که متهم سوءسابقه کیفری دارد یا نه و این که در جامعه به چه شکل شناخته می‌شده و تا چه حد حسن رفتار داشته و این که متهم بیماری یا کهولت سن دارد بررسی و تحقیقاتی انجام می‌دهد و در صورت احراز شرایط حکم خود را با در نظر گرفتن این عوامل صادر می‌نماید.
تخفیف مجازات متهم با توبه
طبق ماده ۱۱۵ قانون مجازات اسلامی، توبه باعث تخفیف در میزان مجازات میشود. در جرایم تعزیری درجه شش، هفت، و هشت چنانچه مجرم توبه نماید و پشیمانی وی برای قاضی محرز شود، مجازات ساقط میشود. همچنین در سایر جرایمی که باعث مجازات تعزیر میشود، دادگاه می‌تواند، مقررات راجع به تخفیف را اعمال کند. به شرطی که متهم سه بار به جرایم تعزیری محکوم نشده باشد.
میزان تخفیف مجازات و یا تبدیل مجازات‌ها
دادگاه اختیار دارد مجازات‌های تعزیری را به صورتی که به حال متهم مناسب‌تر باشد، تقلیل مجازات و یا تبدیل مجازات کند.
انواع جرایم تعزیری که شامل تخفیف مجازات میشود
الف-تقلیل مجازات حبس به میزان یک تا سه درجه در مجازات‌های درجه چهار و بالاتر
ب-تقلیل مجازات حبس درجه پنج و درجه شش به میزان یک تا دو درجه یا تبدیل این مجازات و مجازات حبس درجه هفت حسب مورد به جزای نقدی متناسب با همان درجه
پ-تبدیل مصادره کل اموال به جزای نقدی درجه یک تا چهار
ت-تقلیل انفصال دائم به انفصال موقت به میزان پنج تا پانزده سال
ث-تقلیل سایر مجازات‌های تعزیری به میزان یک یا دو درجه یا تبدیل آن به مجازات دیگر از همان درجه یا یک درجه پایین‌تر
تبصره (الحاقی 1399/02/23) چنانچه در اجرای مقررات این ماده یا سایر مقرراتی که به موجب آن مجازات تخفیف می‌یابد ، حکم به حبس کمتر از نود و یک روز صادر شود ، به مجازات جایگزین مربوط تبدیل میشود.
مجازات‌هایی شامل تخفیف نمی‌شود
بر اساس قانون مجازات اسلامی، هیچ یک از مجازات‌های زیر قابل تخفیف و یا تبدیل نمی‌باشند:
الف.در صورتی که متهم دارای سه فقره محکومیت قطعی به جرم سرقت باشد، دادگاه نمیتواند در میزان یا نوع مجازات تغیراتی ایجاد کند.
ب. تخفیف تنها برای مجازات‌های تعزیری قابل اعمال است، لذا در مجازات‌های اصلی که شامل حدود، دیه و قصاص می‌باشد، اعمال نمی‌شود.
پ. فردی که هنگام رانندگی باعث مصدوم کردن یا کشتن دیگری شود، و از کمک کردن فوری به او خودداری نماید.
ت. مرتکبین اخلال در نظام اقتصادی کشور، مجازات اعدام و یا جزاهای مالی، همچنین محرومیت و انفصال دائم از خدمات دولتی و نهادها از طریق محاکم قابل تخفیف یا تقلیل نمی‌باشد.
ث. جرایم مربوط به فضای سبز (بر اساس تبصره ۲ ماده ۶ لایحه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها)، مانند آتش زن درختان.
نکات حقوقی تخفیف در مجازات
نکات حقوقی ماده 37 قانون مجازات اسلامی، به شرح زیر هستند:
• امکان تخفیف و تبدیل مجازات، صرفا در صورت وجود جهات تخفیف و صرفا در صورت تعزیری بودن جرم، امکان پذیر می‌باشد.
• اختیار موافقت با تبدیل و تخفیف، با قاضی است اما، در خصوص نوع و میزان تخفیف، باید کاملا مطابق ماده 37 و تبصره‌های آن عمل کند.
• وجود هرگونه دلیل یا اوضاعی که در ارتکاب جرم، تاثیر مثبت داشته، نظیر رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده؛ اقرار متهم به جرم، حین رسیدگی یا پیش از رسیدگی و قبل از تعقیب؛ وضعیت خاص متهم، نظیر کهن سال بودن او یا داشتن بیماری؛ اقدامات موثری که متهم، بعد از وقوع جرم، برای کاهش آثار زیان بار جرم انجام داده است؛ پشیمانی متهم یا داشتن حسن سابقه او، هستند.
• تقلیل مجازات‌ها باید بدین صورت باشد که انفصال دائم به انفصال موقت، برای 5 تا 15 سال؛ حبس مجازات‌های درجه 4 و بالاتر، یعنی مجازات‌های دارای حبس بیش از 5 تا 10 سال، بیش از 10 تا 15 سال و ...، به میزان یک تا سه درجه و حبس مجازات‌های درجه 5 و 6، یعنی مجازات‌های دارای حبس بیش از 2 تا 5 سال و بیش از 6 ماه تا 2 سال، به میزان یک تا دو درجه، کاهش یابد.
• جهات تخفیف مورد نظر قانون گذار در متن ماده ۳۷، در ماده 38 همین قانون، مورد پیش بینی قرار گرفته‌اند که مواردی نظیر گذشتن کردن مدعی خصوصی یا شاکی از جرم؛ همکاری کردن متهم، به نحو موثر، در خصوص شناسایی شدن شریک‌ها و معاونین جرم، کشف دلیل یا اموالی که از جرم به دست آمده یا برای ارتکاب آن به کار فته است.
• تبدیل مجازات‌ها، باید بدین صورت باشد که مجازات حبس تعزیری درجه 7 (91 روز تا 6 ماه)، به جزای نقدی بیش از سی میلیون ریال تا شصت میلیون ریال؛ مجازات مصادره اموال، به جزای نقدی درجه 1 تا 4، یعنی جزای نقدی یش از پانصد میلیون ریال تا یک میلیارد ریال، بیش از یک میلیارد ریال تا یک میلیارد و پانصد میلیون ریال، بیش از یک میلیارد و پانصد میلیون ریال تا دو میلیارد و هشتصد میلیون ریال یا جزای بیش از دو میلیارد و هشتصد میلیون تبدیل گردد.
• تقلیل سایر مجازات‌ها، می‌تواند به صورت کاهش آن‌ها، به میزان یک یا دو درجه و تبدیل سایر مجازات‌ها، می‌تواند به صورت تبدیل مجازات و تخفیف در مجازات، به مجازات دیگری در همان درجه یا به مجازات دیگری در درجه پایین، صورت گیرد. شایان ذکر است، مجازات حبس تا 91 روز، به مجازات جایگزین، تبدیل خواهد شد.
• ماده 39 قانون مجازات اسلامی، چنانچه در جرم دارای مجازات تعزیری درجه 7 و هشت (حبس از نود و یک روز تا شش ماه و حبس تا سه ماه)، جهات تخفیف، موجود باشد و قاضی، تشخیص دهد، بدون اجرای مجازات هم مرتکب، می‌تواند اصلاح گردد و در شرایطی که محکوم علیه، سابقه کیفری موثر نداشته و شاکی نیز گذشت نماید و متهم، تعهد به جبران ضرر و زیان وارده کند، میشود، حکم به معافیت از کیفر صادر کرد.
وکیل تخفیف مجازات
وکیل تخفیف مجازات کسی است که در حوزه کیفری فعالیت می‌کند یعنی با پرونده‌هایی سرو کار دارد که در آن‌ها به جرم و مجازات پرداخته میشود. وکیل تعزیری می‌تواند در حوزه مجازات‌های تعزیری موثر باشد. تعزیری بودن مجازات یک نکته مهم برای گرفتن تخفیف است. تفاوت مجازات‌های تعزیری یا مجازات‌های حدی در قوانین جاری کشور ریشه در قوانین اسلامی و فقهی دارند.
مشاوره با وکیل تعزیری و سپردن پرونده به وکیل دفتر حقوقی حق‌گرا در مورد کاهش حبس یا کاهش مجازات، می‌تواند کمک بسیاری به متهم کند. جمع‌آوری ادله و استلال با کمک وکیل و ارائه آن به دادگاه می‌تواند باعث کاهش مجازات و یا تقلیل مجازات متهم شود.
